به آسمان نگاه کن...

 

سال‌ها پیش، وقتی جوانی نوزده‌بیست‌ساله بودم، در یکی از دانشگاه‌های اصفهان درس می‌خواندم و دوشنبه‌شب‌ها از سیل ناهنجاری‌های محیط تحصیل، به دامان بلند، پرمهر و بابرکتِ آیتِ دوست‌داشتنیِ خدا، ناصری دولت‌آبادی پناه می‌بردم؛ مسجد کمرزرین، مدرسه علمیه حضرت ولی‌عصر (عجل‌الله‌فرجه)، طلبه‌های باصفای درچه‌ای و...

 

یکی از توصیه‌های راه‌گشا و به‌یادماندنی حضرت استاد، این بود که:

«وقتی چشمتان به نامحرم می‌افتد،

به آسمان نگاه کنید و عظمت خدا را ببینید

یا به زمین نگاه کنید و حقارت خودتان را...»

عمرش دراز باد که از چشمه معارف اهل‌بیت (علیهم‌السلام) می‌نوشید و می‌نوشانید؛

 

قالَ الصَّادِقُ ع‏:

«مَنْ‏ نَظَرَ إِلَى‏ امْرَأَةٍ فَرَفَعَ‏ بَصَرَهُ‏ إِلَى السَّمَاءِ أَوْ غَمَّضَ بَصَرَهُ لَمْ یَرْتَدَّ إِلَیْهِ بَصَرُهُ حَتَّى یُزَوِّجَهُ اللَّهُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ.»

 من لا یحضره الفقیه، ج‏۳، ص۴۷۳

 

امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:

«کسی که نگاهش به زنی (نامحرم) بیفتد و چشمش را به آسمان بلند کند یا پایین اندازد، پیش از آن‌که چشمش (به جای خود) برگردد، خداوند او را به ازدواج حورالعینی درخواهدآورد.»

 

حتی نگاه دزدکی هم به دستانشان نیندازید!

 

زیْدٌ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَقُولُ:

«...إِیَّاکُمْ أَنْ تَمُدُّوا أَطْرَافَکُمْ إِلَى مَا فِی أَیْدِی أَبْنَاءِ الدُّنْیَا؛ فَمَنْ‏ مَدَّ طَرْفَهُ‏ إِلَى‏ ذَلِکَ‏، طَالَ حُزْنُهُ، وَ لَمْ یُشْفَ غَیْظُهُ، وَ اسْتُصْغِرَ نِعَمُ اللَّهِ عِنْدَهُ، فَیَقِلُّ شُکْرُهُ لِلَّهِ. وَ انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَکَ، فَتَکُونَ لِأَنْعُمِ اللَّهِ شَاکِراً وَ لِمَزِیدِهِ مُسْتَوْجِباً، وَ لِجُودِهِ سَاکِناً.»

 الأصول الستة عشر، ص۲۰۹

 

زید نَرسی گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:

«بپرهیزید از این‌که گوشه‌چشمی به آن‌چه در دستان اهل‌دنیاست، بیندازید؛

زیرا کسی که گوشه‌چشمی به آن بیندازد، اندوهش طولانی می‌شود، خشم(ناراحتی)اش فرونمی‌نشیند، نعمت‌های خداوند را که نزدش است، کوچک می‌شمارد، درنتیجه شکرش نسبت به خداوند کم خواهدشد.

به کسی که (وضعیت مالی‌اش) پایین‌تر از خودت است، نگاه کن؛

دراین‌صورت شکرگزار نعمت‌های خداوند خواهی‌بود، مستوجب نعمت بیشترش می‌گردی و مشمول بخشندگی‌اش خواهی‌شد.»

 

دعایی برای پایداری ایمان

 

...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ شِیعَتَکَ تَقُولُ إِنَّ الْإِیمَانَ مُسْتَقَرُّ وَ مُسْتَوْدَعٌ‏ فَعَلِّمْنِی شَیْئاً إِذَا أَنَا قُلْتُهُ اسْتَکْمَلْتُ الْإِیمَانَ.

قالَ: «قُلْ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ فَرِیضَةٍ «رَضِیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِیّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِیناً وَ بِالْقُرْآنِ کِتَاباً وَ بِالْکَعْبَةِ قِبْلَةً وَ بِعَلِیٍّ وَلِیّاً وَ إِمَاماً وَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ اللَّهُمَ‏ إِنِّی‏ رَضِیتُ‏ بِهِمْ‏ أَئِمَّةً فَارْضَنِی لَهُمْ‏ إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ.»»
 تهذیب الأحکام، ج‏2، ص109

 

محمدبن‌سلیمان‌دیلمی گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم:

فدایتان شوم، شیعیانتان می‌گویند ایمان (دو گونه است؛) مستقر (پایدار) و مستودع (ناپایدار). چیزی به من بیاموزید که با گفتنش، ایمانم را کامل کنم.

حضرت فرمودند:
«بعد از هر نماز واجبی بگو:

«رَضِیتُ بِاللَّهِ رَبّاً
از خداوند، به‌عنوان پروردگار، خشنودم

و بِمُحَمَّدٍ نَبِیّاً
و از حضرت محمد (ص)، به‌عنوان پیامبر، خشنودم)

و بِالْإِسْلَامِ دِیناً
و از اسلام، به‌عنوان دین، خشنودم)

و بِالْقُرْآنِ کِتَاباً
و از قرآن، به‌عنوان کتاب (آسمانی)، خشنودم)

و بِالْکَعْبَةِ قِبْلَةً
و از کعبه، به‌عنوان قبله، خشنودم)

و بِعَلِیٍّ وَلِیّاً وَ إِمَاماً
و از حضرت علی (ع)، به‌عنوان ولی و امام، خشنودم)

و بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ
و از امام حسن و امام حسین و (دیگر) امامان (درود خداوند بر آنان باد))

اللَّهُمَ‏ إِنِّی‏ رَضِیتُ‏ بِهِمْ‏ أَئِمَّةً
خداوندا، به‌راستی که من از آنان، به‌عنوان امام، خشنودم

فارْضَنِی لَهُمْ‏
پس تو نیز به‌خاطر آنان از من خشنود باش

إنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ.
به‌حق که تو بر هرچیزی توانایی».»

 

هدیه جواب هدیه

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏:

«مِنْ‏ تَکْرِمَةِ الرَّجُلِ‏ لِأَخِیهِ‏ الْمُسْلِمِ‏ أَنْ‏ یَقْبَلَ‏ تُحْفَتَهُ‏ وَ یُتْحِفَهُ بِمَا عِنْدَهُ وَ لَا یَتَکَلَّفَ لَهُ شَیْئاً.»

 الکافی، ج۵، ص۱۴۳

 

امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل فرموده‌اند:

«از (مصادیق) احترام مرد به برادر مسلمانش این است که:

هدیه او را بپذیرد

و از هرآن‌چه دارد، به او هدیه دهد و برای این‌کار خود را به زحمت نیندازد.»

 

به یکدیگر هدیه دهید تا...

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

«تَهَادَوْا تَحَابُّوا تَهَادَوْا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ‏ بِالضَّغَائِنِ.»

 الکافی، ج۵، ص۱۴۴

 

امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل فرموده‌اند:

«به یکدیگر هدیه دهید؛ تا نسبت به هم محبت پیدا کنید.

به یکدیگر هدیه دهید؛ چراکه هدیه کینه‌ها را از میان می‌برد.»

 

اگر دستتان تنگ است، در خانه نمانید

 

از امام صادق از پدرانشان از امیر مؤمنان از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهم) نقل شده‌است:

 

«إِذَا أَعْسَرَ أَحَدُکُمْ‏ فَلْیَخْرُجْ‏ مِنْ‏ بَیْتِهِ‏ وَ لِیَضْرِبْ فِی‏ الْأَرْضِ یَبْتَغِی مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ لَا یَغُمَّ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ.»

 دعائم‌الإسلام، ج۲، ص۱۳

 

«هرگاه یکی از شما تنگ‌دست شد،

باید از خانه‌اش خارج شود،

راه بیفتد و با دقت (دنبال کسب‌وکار) بگردد،

از فضل خدا بخواهد،

و (با ماندن در خانه) خود و خانواده‌اش را غمگین نسازد.»

 

«قهرقهرو»ها بخوانند...

 

...فِی وَصِیَّةِ الْمُفَضَّلِ:

سمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ‏:

«لَا یَفْتَرِقُ رَجُلَانِ عَلَى الْهِجْرَانِ‏ إِلَّا اسْتَوْجَبَ‏ أَحَدُهُمَا الْبَرَاءَةَ وَ اللَّعْنَةَ وَ رُبَّمَا اسْتَحَقَّ ذَلِکَ کِلَاهُمَا.»

فقَالَ لَهُ مُعَتِّبٌ:

جعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ هَذَا الظَّالِمُ فَمَا بَالُ الْمَظْلُومِ؟!

قالَ:

«لِأَنَّهُ لَا یَدْعُو أَخَاهُ إِلَى صِلَتِهِ وَ لَا یَتَغَامَسُ لَهُ عَنْ کَلَامِهِ.

سمِعْتُ أَبِی یَقُولُ:

«إِذَا تَنَازَعَ اثْنَانِ فَعَازَّ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ فَلْیَرْجِعِ الْمَظْلُومُ إِلَى صَاحِبِهِ حَتَّى یَقُولَ لِصَاحِبِهِ أَیْ أَخِی أَنَا الظَّالِمُ حَتَّى یَقْطَعَ الْهِجْرَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ صَاحِبِهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى حَکَمٌ عَدْلٌ یَأْخُذُ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ.»»

 الکافی، ج۲، ص۳۴۴

 

در وصیت مفضّل‌بن‌عمر آمده‌است:

از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:

«هیچ‌گاه دو مرد با حالت قهر از هم جدا نمی‌شوند، مگر این‌که یکی از آن‌دو سزاوار برائت و لعنت (خداوند) باشد و چه‌بسا هردو آن‌ها سزاوار برائت و لعنت باشند.»

معتّب (یکی از اصحاب حضرت) به ایشان عرض کرد:

خداوند مرا فدایتان گرداند، (از میان آن‌دو) ظالم، سزاوار برائت و لعنت است، اما مظلوم دیگر چرا؟!

حضرت فرمودند:

«زیرا او برادرش را به برقراری رابطه دعوت نمی‌کند و از سخن (بد) او چشم‌پوشی نمی‌کند.

از پدرم (امام باقر علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:

«هرگاه دو نفر با هم درگیر شدند و یکی‌شان بر دیگری غلبه یافت، کسی که به او ظلم شده، باید نزد رفیق (ظالم)اش برود و به او بگوید: "ای برادر، من (به تو) ظلم کرده‌ام." تا قهر و جدایی میانشان برطرف شود؛ زیرا خداوند به‌راستی داور عادلی است که حق مظلوم را از ظالم می‌ستاند.»»

 

وقتی می‌ری دم در و می‌بینی فقیری که در زده‌بود، رفته...

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یُخْرِجُ الصَّدَقَةَ یُرِیدُ أَنْ یُعْطِیَهَا السَّائِلَ فَلَا یَجِدُهُ قَالَ:

«فَلْیُعْطِهَا غَیْرَهُ‏ وَ لَا یَرُدَّهَا فِی‏ مَالِهِ‏.»

 تهذیب الأحکام، ج۹، ص۱۵۷

 

امام صادق (علیه‌السلام) درباره مردی که (از خانه) بیرون می‌رود تا به فقیری که کمک خواسته، کمک کند، اما او را پیدا نمی‌کند، فرمودند:

«آن‌چه می‌خواست بدهد را به (فقیر) دیگری دهد و به مالش برنگرداند.»

 

آسیب‌شناسی «حبّ اهل بیت»

 

امیر مؤمنان (علیه‌السلام) فرمودند:

 

«هَلَکَ فِیَّ رَجُلَانِ مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ قَالٍ.»

 نهج البلاغة، ص۴۸۹، الحکمة۱۱۷

 

«دو نفر به‌خاطر من هلاک می‌شوند؛

دوست‌داری که (درباره‌ام) غلو می‌کند

و دشمنی که (نسبت به من) کینه‌ورزی می‌کند.»

 

شیعیانی که در قتل اهل‌بیت دست داشتند!

 

در مطلب پیشین، به توصیه اکید اهل بیت (علیهم‌السلام) به «کتمان حدیث و افشاء نکردن آن نزد نامحرمان» اشاره شد.

حال به سرانجام خطرناک بی‌توجهی به این توصیه توجه فرمایید:

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

«مَا قَتَلَنَا مَنْ أَذَاعَ حَدِیثَنَا قَتْلَ خَطَإٍ وَ لَکنْ قَتَلَنَا قَتْلَ عَمْدٍ.»

 الکافی، ج۲، ص۳۷۰

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:

«کسی که حدیث ما (اهل‌بیت) را افشاء کند، ما را به‌اشتباه نکشته‌است، بلکه به‌عمد کشته‌است!»

 

جالب است بدانید این مسئله در زمان پیامبران پیشین نیز سابقه داشته است.

به حدیث زیر توجه نمایید:

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ تَلَا هَذِهِ الآیةَ «ذلِک بِأَنَّهُمْ کانُوا یکفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یقْتُلُونَ النَّبِیینَ بِغَیرِ الْحَقِّ ذلِک بِما عَصَوْا وَ کانُوا یعْتَدُونَ» قَالَ:

«وَ اللَّهِ مَا قَتَلُوهُمْ بِأَیدِیهِمْ وَ لَا ضَرَبُوهُمْ بِأَسْیافِهِمْ وَ لَکنَّهُمْ سَمِعُوا أَحَادِیثَهُمْ فَأَذَاعُوهَا فَأُخِذُوا عَلَیهَا فَقُتِلُوا فَصَارَ قَتْلًا وَ اعْتِدَاءً وَ مَعْصِیةً.»

 الکافی، ج۲، ص۳۷۱

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که این آیه را تلاوت کردند:

«(بنی‌اسرائیل ذلیل شدند و مورد خشم خداوند قرار گرفتند؛) به‌این‌خاطر که آیات خداوند را منکر شدند و پیامبران را به‌ناحق کشتند، به‌این‌خاطر که معصیت کردند و (از حدود) تجاوز کردند.» (بقره:61)

و فرمودند:

«به خدا قسم، آنان پیامبران را نه با دستانشان کشتند و نه با ضربه شمشیرهایشان، بلکه احادیث پیامبران را شنیدند و آن‌ها را افشاء کردند و به‌این‌ترتیب پیامبران دستگیر شدند و به قتل رسیدند. این کار موجب قتل، تجاوز (از حدود) و معصیت شد.»

 

امام سجاد حاضر بود گوشت ساعدش را به‌خاطر کدام خصلت شیعیان، فدیه دهد؟!

 

کتمان احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام)[1] و بازگو نکردن آن‌ها برای نامحرمان، لازمه شرایط سخت تقیه بوده‌است. این کار، برای کم کردن حساسیت دشمنان و کج‌اندیشان انجام می‌شده‌است.

خفقان شدید پس از شهادت امام حسین، سخت‌ترین شرایط تقیه را برای امام سجاد (علیهماالسلام) و شیعیان فراهم کرده‌بود؛

 

...عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ ع قَالَ:

«وَدِدْتُ وَ اللَّهِ أَنِّی افْتَدَیتُ خَصْلَتَینِ فِی الشِّیعَةِ لَنَا بِبَعْضِ لَحْمِ سَاعِدِی النَّزَقَ وَ قِلَّةَ الْکتْمَان.»

 الکافی، ج۲، ص۲۲۱

 

ابوحمزه ثمالی از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمودند:

«به خدا قسم، دوست دارم برای دو خصلتی در شیعیان ما هست، بخشی از گوشت ساعدم را فدیه[2] دهم (تا دیگر چنین نباشند)؛ شتاب‌زدگی و کم کتمان کردن.»

 

شرایط سخت تقیه، منحصر به عصر امام سجاد نبوده‌است، بلکه در طول عصر حضور، ادامه داشته‌است.

به نمونه‌ای از توصیه‌های اکید امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) به «کتمان حدیث» توجه فرمایید:

 

توصیه امام باقر به «کتمان حدیث»:

 

...عَنْ أَبِی عُبَیدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یقُولُ:

«وَ اللَّهِ إِنَّ أَحَبَّ أَصْحَابِی إِلَی أَوْرَعُهُمْ وَ أَفْقَهُهُمْ وَ أَکتَمُهُمْ لِحَدِیثِنَا.»

 الکافی، ج۲، ص۲۲۳

 

ابوعبیده حذّاء گوید از امام باقر (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:

«به خدا قسم، محبوب‌ترین یارانم نزد من، پرهیزگارترین، فقیه‌ترین و کتمان‌کننده‌ترین آن‌ها نسبت به احادیث ماست.»

 

توصیه امام صادق به «کتمان حدیث»:

 

...عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ حَدِیثٍ کثِیرٍ. فَقَالَ: «هَلْ کتَمْتَ عَلَی شَیئاً قَطُّ؟» فَبَقِیتُ أَتَذَکرُ. فَلَمَّا رَأَی مَا بِی قَالَ: «أَمَّا مَا حَدَّثْتَ بِهِ أَصْحَابَک فَلَا بَأْسَ إِنَّمَا الْإِذَاعَةُ أَنْ تُحَدِّثَ بِهِ غَیرَ أَصْحَابِک.»

 المحاسن، ج۱، ص۲۵۸

 

ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) درباره نقل فراوان حدیث سؤال کردم. حضرت فرمودند:

«آیا هرگز چیزی (از احادیث ما) را کتمان کرده‌ای؟»

درنگی کردم تا یادم بیاید. وقتی مرا در این حال دیدند، فرمودند:

«آن‌چه برای یارانت (که مورد اعتمادند) نقل کرده‌ای، اشکالی ندارد. مقصود از افشاء حدیث، این است که برای غیر یارانت نقل کنی.»

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] مقصود از احادیث اهل بیت، مجموعه سخنان ایشان است، نه صِرفاً کلمات قصار یا فتواهای رسمی‌شان.

[2] فدیه: تاوان، غرامت، مالی که در قبال رهایی یک چیز (مثل آزاد کردن اسیر) یا جبران عملی فوت‌شده (مثل جبران برخی گناهان) پرداخت می‌شود. مقصود امام سجاد (علیه‌السلام) در این حدیث، آن است که «حاضرم جسمم را فدا کنم تا این دو خصلت در شیعیان نباشد.»

 

اگر تصمیم به کاری گرفتی، باید تا یک سال انجامش دهی!

 

...قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏:

«إِذَا کَانَ الرَّجُلُ عَلَى عَمَلٍ‏ فَلْیَدُمْ‏ عَلَیْهِ‏ سَنَةً ثُمَّ یَتَحَوَّلُ عَنْهُ إِنْ شَاءَ إِلَى غَیْرِهِ وَ ذَلِکَ أَنَّ لَیْلَةَ الْقَدْرِ یَکُونُ فِیهَا فِی عَامِهِ ذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَکُونَ.»

 الکافی ، ج‏۲، ص۸۲

 

امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:

«هرگاه مردی عملی (نیک) پیش می‌گیرد، باید یک سال بر آن مداومت ورزد، سپس اگر خواست، به عمل (نیک) دیگری بپردازد. زیرا شب قدر - که خداوند در آن هرچه بخواهد مقرر می‌کند - در آن یک سال واقع می‌شود.»

 

 

...قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:

«إِیَّاکَ أَنْ تَفْرِضَ عَلَى نَفْسِکَ فَرِیضَةً فَتُفَارِقَهَا اثْنَیْ عَشَرَ هِلَالًا.»

 الکافی، ج‏۲، ص۸۳

 
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:

«مبادا کاری را بر خود واجب گردانی و تا (پیش از) دوازده ماه از آن دست برداری.»

 

سلوک رفتاری امیر مؤمنان، از زبان امام باقر

 

...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع أَنَّهُ قَالَ:

«وَ اللَّهِ إِنْ کانَ عَلِی ع لَیأْکلُ أَکلَ الْعَبْدِ وَ یجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ إِنْ کانَ لَیشْتَرِی الْقَمِیصَینِ السُّنْبُلَانِیینِ فَیخَیرُ غُلَامَهُ خَیرَهُمَا ثُمَّ یلْبَسُ الْآخَرَ فَإِذَا جَازَ أَصَابِعَهُ قَطَعَهُ وَ إِذَا جَازَ کعْبَهُ حَذَفَهُ وَ لَقَدْ وَلِی خَمْسَ سِنِینَ مَا وَضَعَ آجُرَّةً عَلَی آجُرَّةٍ وَ لَا لَبِنَةً عَلَی لَبِنَةٍ وَ لَا أَقْطَعَ قَطِیعاً وَ لَا أَوْرَثَ بَیضَاءَ وَ لَا حَمْرَاءَ وَ إِنْ کانَ لَیطْعِمُ النَّاسَ خُبْزَ الْبُرِّ وَ اللَّحْمِ وَ ینْصَرِفُ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ یأْکلُ خُبْزَ الشَّعِیرِ وَ الزَّیتِ وَ الْخَلِّ وَ مَا وَرَدَ عَلَیهِ أَمْرَانِ کلَاهُمَا لِلَّهِ رِضًی إِلَّا أَخَذَ بِأَشَدِّهِمَا عَلَی بَدَنِهِ وَ لَقَدْ أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوک مِنْ کدِّ یدِهِ تَرِبَتْ فِیهِ یدَاهُ وَ عَرِقَ فِیهِ وَجْهُهُ وَ مَا أَطَاقَ عَمَلَهُ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ وَ إِنْ کانَ لَیصَلِّی فِی الْیوْمِ وَ اللَّیلَةِ أَلْفَ رَکعَةٍ وَ إِنْ کانَ أَقْرَبُ النَّاسِ شَبَهاً بِهِ عَلِی بْنَ الْحُسَینِ ع وَ مَا أَطَاقَ عَمَلَهُ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ بَعْدَهُ...»

 الأمالی(للصدوق)، ص۲۸۱

 

محمدبن‌قیس از امام باقر (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمودند:

«به خدا قسم، امام علی (علیه‌السلام) مانند بردگان غذا می‌خورد و مانند آنان می‌نشست.

اگر دو پیراهن بلند می‌خرید، غلامش را مخیّر می‌نمود که بهترینشان را بردارد، آن‌گاه خودش دیگری را می‌پوشید.

اگر (آستین) پیراهنش (آن‌قدر بلند بود که) به انگشتانش می‌رسید، آن را می‌برید.

اگر (دامنش آن‌قدر بلند بود که) به برآمدگی روی پا می‌رسید، آن را می‌چید.

به‌راستی که پنج سال حکومت کرد، اما نه آجری بر آجر گذاشت و نه خشتی بر خشت و نه گله گوسفندی اختیار کرد و نه سکه طلا یا نقره‌ای به ارث گذاشت.

اگر به مردم نان گندم و گوشت می‌خورانید، وقتی به منزلش بازمی‌گشت، نان جو و روغن‌زیتون و سرکه می‌خورد.

هرگاه با دو کار خداپسندانه روبه‌رو می‌شد، کاری که برای بدنش سخت‌تر بود را انتخاب می‌کرد.

به‌راستی که او هزار بنده را با دست‌رنج خودش آزاد نمود که در آن دستش خاک‌آلود شده بود و پیشانی‌اش عرق کرده بود.

هیچ‌کس طاقت کار او را نداشت، با آن‌که در هر شبانه‌روز هزار رکعت نماز می‌خواند.

شبیه‌ترینِ مردم به او علی بن الحسین (امام سجاد علیه‌السلام) بود و هیچ‌کس بعد از او طاقت کار او را نداشت.»

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

فعالیت‌های اقتصادی حضرت که منجر به تولید سرمایه‌ای فراوان برای ایشان و نسلشان شده‌بود، مربوط به دوره بیست‌وپنج سال خانه‌نشینی‌شان است. در ادامه همین حدیث، اشاره شده‌است که امیر مؤمنان در دوران حکومت، روزها در مسجد به امور حاکمیتی می‌نشستند و شبها به عبادت می‌ایستادند.

باشد که این سیره، مبنای عمل مسئولان حکومت اسلامی قرار گیرد.

 

مؤمن و منافق نسبت به حضرت امیر چه حسی دارند؟

 

امیر مؤمنان (علیه‌السلام) فرمودند:

«لَوْ ضَرَبْتُ خَیشُومَ الْمُؤْمِنِ بِسَیفِی هَذَا عَلَی أَنْ یبْغِضَنِی مَا أَبْغَضَنِی وَ لَوْ صَبَبْتُ الدُّنْیا بِجَمَّاتِهَا عَلَی الْمُنَافِقِ عَلَی أَنْ یحِبَّنِی مَا أَحَبَّنِی وَ ذَلِک أَنَّهُ قُضِی فَانْقَضَی عَلَی لِسَانِ النَّبِی الْأُمِّی ص أَنَّهُ قَالَ: «یا عَلِی لَا یبْغِضُک مُؤْمِنٌ وَ لَا یحِبُّک مُنَافِق.»»

 نهج البلاغة، ص۴۷۷، الحکمة۴۵

 

«اگر با همین شمشیرم، بینی مؤمن را از بیخ بزنم تا با من دشمنی کند، دشمنی نخواهد کرد!

و اگر همه دنیا را به پای منافق بریزم تا مرا دوست بدارد، مرا دوست نخواهد داشت!

و این، از آن روست که قضای الهی چنین رقم خورده و بر زبان پیامبر امّی (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) جاری شده‌است که فرمودند:

«ای علی، مؤمن با تو دشمنی نمی‌کند و منافق تو را دوست نمی‌دارد.»»

 

سیره اهل‌بیت در کسب روزی با دست‌رنج خود

 

کانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یخْرُجُ فِی الْهَاجِرَةِ فِی الْحَاجَةِ قَدْ کفِیهَا یرِیدُ أَنْ یرَاهُ اللَّهُ تَعَالَی یتْعِبُ نَفْسَهُ فِی طَلَبِ الْحَلَالِ.

 من‌لایحضره‌الفقیه، ج۳، ص۱۶۳

 

امام علی (علیه‌السلام) در زِلّ آفتاب برای برآوردن حاجتی که نیازی هم به آن نداشت، بیرون می‌رفت و قصدش این بود که خداوند او را ببیند که برای کسب روزی حلال، خود را به رنج می‌اندازد.

 

 

...رُوِی عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ یعْمَلُ فِی حَائِطٍ لَهُ فَقُلْنَا جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاک دَعْنَا نَعْمَلْ لَک أَوْ تَعْمَلْهُ الْغِلْمَانُ. قَالَ:

«لَا دَعُونِی فَإِنِّی أَشْتَهِی أَنْ یرَانِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَلُ بِیدِی وَ أَطْلُبُ الْحَلَالَ فِی أَذَی نَفْسِی.»

 من‌لایحضره‌الفقیه، ج۳، ص۱۶۳

 

از فضل بن ابی‌قُرّه روایت شده‌است که گفت: حضور امام صادق (علیه‌السلام) رسیدیم، درحالی‌که ایشان در باغ خود کار می‌کردند. عرض کردیم: فدایتان شویم، اجازه دهید ما برای شما انجام دهیم یا غلامان انجام دهند. حضرت فرمودند:

«خیر، مرا به حال خود بگذارید؛ چراکه من خوش دارم خداوند (عزّوجلّ) مرا ببیند که با دست خودم کار می‌کنم و با رنج، روزی حلال کسب می‌کنم.»

 

فدای دستان توانا و پرمهرت، ای امیر مؤمنان!

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع:

«أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِنْ کَدِّ یَدِهِ.»

 الکافی، ج‏۵، ص۷۴

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:

«به‌راستی امیر مؤمنان (علیه‌السلام) هزار بنده را از دست‌رنج خود (خرید و) آزاد کرد.»

 

اگر آبروی دیگران برایتان مهم نیست، فکر آبروی خانواده‌تان باشید!

 

از مصادیق قانون «از هر دست بدهی، با همان دست می‌گیری» که در مطالب پیشین نیز مواردی از آن بیان شده بود؛

 

قال امیر المؤمنین فی وصیته لابنه الحسین (علیهماالسلام):

«مَنْ هَتَک حِجَابَ غَیرِهِ، انْکشَفَتْ عَوْرَاتُ بَیتِهِ.»

 تحف العقول، ص۸۸

 

امیر مؤمنان در وصیتشان به امام حسین (علیهماالسلام) فرمودند:

«هرکس پرده دیگران را بدرد، عیب‌های خانه (خانواده‌ی) خودش آشکار می‌گردد.»

 

چاه مکن بهر کسی...!

 

از مصادیق قانون «از هر دست بدهی، با همان دست می‌گیری» که در مطالب پیشین نیز مواردی از آن بیان شده بود؛

 

قال امیر المؤمنین فی وصیته لابنه الحسین (علیهماالسلام):

«مَنْ سَلَّ سَیفَ الْبَغْی قُتِلَ بِهِ وَ مَنْ حَفَرَ بِئْراً لِأَخِیهِ وَقَعَ فِیهَا.»

 تحف العقول، ص۸۸

 

امیر مؤمنان در وصیتشان به امام حسین (علیهماالسلام) فرمودند:

«هرکس شمشیر ستم از غلاف درکشد، با آن به قتل می‌رسد و هرکس برای برادر مؤمنش چاه بکند، در آن می‌افتد.»

 

چرا دروغ‌گو فراموش‌کار است؟

 

...عَنْ عُبَیدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ:

«إِنَّ مِمَّا أَعَانَ اللَّهُ بِهِ عَلَی الْکذَّابِینَ النِّسْیانَ.»

 الکافی، ج۲، ص۳۴۱

 

عبیدبن‌زراره گوید از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:

«به‌راستی از چیزهایی که خداوند به‌وسیله آن مردم را در برابر دروغ‌گویان یاری می‌رساند، «فراموشی» است.»

 

«توقّعی»ها بخوانند...

 

...عَنْ عَلِیٍّ ص أَنَّهُ قَالَ:

«بِأَهْلِ الْمَعْرُوفِ مِنَ الْحَاجَةِ إِلَى اصْطِنَاعِهِ أَکْثَرُ مِمَّا بِأَهْلِ الرَّغْبَةِ إِلَیْهِمْ فِیهِ وَ ذَلِکَ أَنَّ لَهُمْ فِیهِ ثَنَاءَهُ وَ أَجْرَهُ وَ ذِکْرَهُ وَ مَنْ فَعَلَ مَعْرُوفاً فَإِنَّمَا صَنَعَ الْخَیْرَ لِنَفْسِهِ وَ لَا یَطْلُبُ مِنْ غَیْرِهِ شُکْرَ مَا أَوْلَاهُ لِنَفْسِهِ وَ لَکِنْ عَلَى مَنْ أَنْعَمَ عَلَیْهِ أَنْ یَشْکُرَ النِّعْمَةَ لِمُنْعِمِهَا فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَقَدْ کَفَرَهَا.»

 دعائم الإسلام، ج۲، ص۳۲۰

 

از امیر مؤمنان (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:

«نیکوکاران بیش از کسانی که به آنان مراجعه می‌کنند، به کار نیک خود، احتیاج دارند؛

زیرا آنان با کاری که می‌کنند،

هم مورد ستایش قرار می‌گیرند

هم اجر می‌برند

و هم (به نیکی) یاد می‌شوند.

کسی که کار پسندیده‌ای انجام می‌دهد، در واقع به خودش نیکی کرده‌است و نباید از دیگران انتظار داشته باشد به‌خاطر چیزی که بیش‌تر به نفع خودش است، از او تشکر کنند.

البته کسی که به او نیکی شده، وظیفه دارد از کسی که به او نیکی کرده، تشکر کند؛ که اگر چنین نکند، کفران نعمت کرده‌است.»