همین‌قدر بی‌فایده! همین‌قدر مضحک!

 

از رسول خدا (صل‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است که در ضمن توصیه‌های ارزشمند خود به ابوذر فرمودند:

«مَثَلُ الَّذِی یَدْعُو بِغَیْرِ عَمَلٍ، کَمَثَلِ الَّذِی یَرْمِی بِغَیْرِ وَتَرٍ.»

 الأمالی(للطوسی)، ص۵۳۴

 

«کسی که (دیگران را به خوبی‌ها) دعوت می‌کند، بدون این‌که خودش (به گفته‌هایش) عمل کند، مانند کسی است که (با کمانی) بدون زِه، تیراندازی می‌کند!»[*]

 

 

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[*] آن‌چه ذکر شد، تنها یک فراز از وصیت طولانی‌ای است که ابوالأسود از ابوذر نقل کرده است. در مطلب پیشین به فراز دیگری از این وصیت ارزشمند اشاره شده بود.

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

گاهی حقیقتِ صحبت‌ها و نصیحت‌های ما خطاب به فرزندان و متربیانمان، همین‌قدر خنده‌دار است؛

تیراندازی با کمانی که زِه (چله) ندارد!

ای کاش باور کنیم و عمل نماییم...

 

مبادا مربیانی جهنمی باشیم که متربیانی بهشتی تربیت می‌کنند!

 

…عَنْ أَبِی اَلْأَسْوَدِ قَالَ: قَدِمْتُ اَلرَّبَذَةَ فَدَخَلْتُ عَلَى أَبِی ذَرٍّ جُنْدَبِ بْنِ جُنَادَةَ فَحَدَّثَنِی أَبُو ذَرٍّ قَالَ: دَخَلْتُ ذَاتَ یَوْمٍ فِی صَدْرِ نَهَارِهِ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی مَسْجِدِهِ فَلَمْ أَرَ فِی اَلْمَسْجِدِ أَحَداً مِنَ اَلنَّاسِ إِلاَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ إِلَى جَانِبِهِ جَالِسٌ، فَاغْتَنَمْتُ خَلْوَةَ اَلْمَسْجِدِ فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ! بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی، أَوْصِنِی بِوَصِیَّةٍ یَنْفَعُنِی اَللَّهُ بِهَا. فَقَالَ: «…یَا أَبَا ذَرٍّ! یَطَّلِعُ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ إِلَى قَوْمٍ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَیَقُولُونَ: مَا أَدْخَلَکُمُ النَّارَ وَ إِنَّمَا دَخَلْنَا الْجَنَّةَ بِفَضْلِ تَأْدِیبِکُمْ وَ تَعْلِیمِکُمْ! فَیَقُولُونَ: إِنَّا کُنَّا نَأْمُرُکُمْ‏ بِالْخَیْرِ وَ لَا نَفْعَلُهُ…»

 الأمالی(للطوسی)، ص۵۲۷

 

از ابوذر نقل شده است که روزی در مسجدالنبی خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) رسیدم، درحالی‌که هیچ‌کس در مسجد نبود و امیرالمومنین (علیه‌السلام) در کنار السلام نشسته بود. خلوتی مسجد را غنیمت شمردم و به پیامبر عرض کردم:

ای رسول خدا! پدر و مادرم به فدایتان، مرا توصیه‌ای فرمایید که خداوند به واسطه‌اش به من سود رساند.

ایشان فرمودند:

«…ای ابوذر! گروهی از اهل بهشت بر گروهی از اهل جهنم وارد می‌شوند و می‌گویند: چه‌چیز موجب شد وارد آتش شوید، درحالی‌که ما فقط به فضلِ تربیت و تعلیمِ شما بود که به بهشت وارد شدیم؟!

پاسخ می‌دهند: ما شما را به خوبی‌ها دستور می‌دادیم، اما خودمان آن‌ها را انجام نمی‌دادیم…»[*]

 

 

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[*] آن‌چه ذکر شد، تنها یک فراز از وصیت طولانی‌ای است که ابوالأسود از ابوذر نقل کرده است.

در مطلب بعد به فرازی دیگر از این وصیت ارزشمند اشاره خواهد شد، ان‌شاءالله.

 

ما گناهمان را چه‌گونه می‌بینیم؟

 

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در ضمن توصیه‌هایشان به ابوذر، فرمودند:

«یَا أَبَا ذَرٍّ، إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَرَى ذَنْبَهُ کَأَنَّهُ تَحْتَ صَخْرَةٍ یَخَافُ أَنْ تَقَعَ عَلَیْهِ، وَ الْکَافِرَ یَرَى ذَنْبَهُ کَأَنَّهُ ذُبَابٌ مَرَّ عَلَى أَنْفِهِ.»

 الأمالی(للطوسی)، ص۵۲۷

 

«ای ابوذر! به‌راستی که مؤمن گناهش را مانند صخره (تخته‌سنگی بسیار بزرگ) می‌بیند که می‌ترسد [هر آن] روی او بیفتد. اما کافر گناهش را مانند مگسی می‌بیند که از روی بینی‌اش عبور کرده است.»

 

بعد از رحلت پیامبر، همه مردم مرتد شدند، جز سه نفر!

 

خداوند در توبیخ مهاجران و انصاری که از معرکه جنگ احد گریختند، می‌فرماید:

«وَ مَا محَُمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِیْن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلىَ أَعْقَابِکُمْ» (آل‌عمران:۱۴۴)؛

«محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فقط فرستاده خداست و پیش از او فرستادگان دیگرى نیز بودند. آیا اگر او بمیرد و یا کشته شود، شما به عقب برمىگردید؟ (و اسلام را رها کرده، به دوران جاهلیّت و کفر بازگشت خواهید نمود؟)» (ترجمه آیت‌الله مکارم‌شیرازی)

 

جالب است بدانید که این پیش‌بینی پس از رحلت رسول گرامی اسلام محقق شد...

 

...عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

«ارْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ النَّبِیِ ص إِلَّا ثَلَاثَةَ نَفَرٍ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ عَرَفُوا وَ لَحِقُوا بَعْدُ.»

 الإختصاص، ص۶

 

از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:

«مردم، بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مرتد شدند، جز سه نفر: «مقداد بن اسود»، «ابوذر غِفاری» و «سلمان فارسی». بعداً مردم (راه حق را) شناختند و (به اهل‌بیت) ملحق شدند.»

 

حال ممکن است سؤال شود پس چهارمین یار بزرگ پیامبر و امیرالمؤمنین؛ «عمار» چه؟

به روایت زیر توجه کنید...

 

...عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ:

«إِنَّ النَّبِیَّ ص لَمَّا قُبِضَ ارْتَدَّ النَّاسُ عَلَى أَعْقَابِهِمْ کُفَّاراً إِلَّا ثَلَاثاً سَلْمَانُ وَ الْمِقْدَادُ وَ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ. إِنَّهُ لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ ص جَاءَ أَرْبَعُونَ رَجُلًا إِلَى عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع فَقَالُوا: لَا وَ اللَّهِ لَا نُعْطِی أَحَداً طَاعَةً بَعْدَکَ أَبَداً. قَالَ: «وَ لِمَ؟» قَالُوا: إِنَّا سَمِعْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِیکَ یَوْمَ غَدِیرِ [خُمٍ]. قَالَ: «وَ تَفْعَلُونَ؟» قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: «فَأْتُونِی غَداً مُحَلِّقِینَ» قَالَ: فَمَا أَتَاهُ إِلَّا هَؤُلَاءِ الثَّلَاثَةُ قَالَ وَ جَاءَهُ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ بَعْدَ الظُّهْرِ فَضَرَبَ یَدَهُ عَلَى صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ: «مَا لَکَ أَنْ تَسْتَیْقِظَ مِنْ نَوْمَةِ الْغَفْلَةِ؟ ارْجِعُوا فَلَا حَاجَةَ لِی فِیکُمْ أَنْتُمْ لَمْ تُطِیعُونِی فِی حَلْقِ الرَّأْسِ فَکَیْفَ تُطِیعُونِّی فِی قِتَالِ جِبَالِ الْحَدِیدِ؟ ارْجِعُوا فَلَا حَاجَةَ لِی فِیکُمْ.»»

 الإختصاص، ص۶

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:

«پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) وقتی از دنیا رفتند، مردم به دین پیشینیانشان که کافر بودند، برگشتند (مرتد شدند)، جز سه نفر: سلمان، مقداد و ابوذر غِفاری.

وقتی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از دنیا رفتند، چهل مرد نزد علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام) آمدند و گفتند: نه، به خدا قسم، ما بعد هرگز از کسی اطاعت نخواهیم کرد.

حضرت فرمودند: «چرا؟»

گفتند: ما آن‌چه را که رسول خدا در روز غدیر (خم) به تو گفت را شنیدیم.

حضرت فرمودند: «(به دستور پیامبر) عمل می‌کنید؟»

گفتند: بله.

حضرت فرمودند: «پس، فردا سرتراشیده نزد من آیید.»

جز آن سه نفر، کسی نزد امیرالمؤمنین نیامد. عمار بن یاسر، بعد از ظهر نزد ایشان آمد.

حضرت دستشان را به سینه عمار زدند و به او فرمودند: «چه شد که از خواب غفلت بیدار شدی؟»

(بعد، به آن افراد فرمودند:) بازگردید که من نیازی به شما ندارم. شما در تراشیدنِ سر از من اطاعت نمی‌کنید، پس چگونه (ادعا می‌کنید) در مبارزه با کوه‌های آهنین از من اطاعت خواهید کرد؟! بازگردید که من به شما نیازی ندارم.»»

 

پانوشتــــــــــــــــــــــــــــ

در این روایات، مقصود از ارتداد، بازگشت از اسلام ظاهری نیست؛ چنان‌چه مردم در آن زمان همچنان مسلمان بودند و به یگانگی خداوند و رسالت پیامبر شهادت می‌دادند.

بلکه مقصود، بازگشت از اسلام راستین و طریق حقی است که با امیرالمؤمنین و سایر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ادامه می‌یافت؛ که اگر چنین نبود، باید نام امیرالمؤمنین، فاطمه زهرا و حسنین (صلوات‌الله‌علیهم) نیز در کنار نام آن سه نفر، از مردمان مرتد استثناء می‌شد.

 

«معجزه تفکر»

انسان، در سرزمین مشرکان زندگی کند و خود نیز،

در محله ی راهزنان بزرگ شود و خود نیز،[1]

.

.

.

و بعد ...

آن قدر رشد کند که از برترین انسان ها شود،[2]

که خدا به رسولش امر کند باید او را دوست داشته باشی،[3]

که بهشت مشتاق دیدارش باشد،[4]

که وقتی همه برگشتند، او بایستد،[5]

که وقتی هم قطارانش در سیل دنیاگرایی غرق شدند [6]، زهدش همچنان مثال زهد عیسی ع باشد،[7]

که چنان در دفاع از دین استوار باشد، که طعم زندان خلیفه ثانی [8] و تبعید خلیفه ثالث [9] را بچشد و باز بایستد.

***

چطور توانست از آن منجلاب به این مقام بلند صعود کند و چنین استوار بایستد؟

راز موفقیتش چه بود؟

 

به نظر می رسد، امام صادق ع در این روایت به راز موفقیت او اشاره فرموده اند؛

 

« کَانَ أَکْثَرُ عِبَادَةِ أَبِی ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ خَصْلَتَیْنِ التَّفَکُّرَ وَ الِاعْتِبَارَ »

 [الخصال، ج‏1، ص42]

بیشترین عبادت ابوذر، رحمت خدا بر او باد، دو خصلت بود؛ «تفکر» و «عبرت آموزی».

 ***

ابوذر بسیار اهل تفکر و عبرت آموزی بود.

کلید رهایی اش از شرک را نیز با همین دو خصلت به دست آورد؛

 

خودش نقل می کند:

سالها قبل از اسلام بت پرست بوده و «مناة» را که  بت قبیله اش بوده، عبادت می کرده.

روزی مقداری شیر برای «مناة» می آورد، کنارش می گذارد و گوشه ای می ایستد تا ببیند با آن چه می کند.

اندکی بعد، روباهی می آید، شیر را می خورد، کنار «مناة» می آید، پایش را بلند می کند، بر آن بول می کند و می رود!

 

ابوذر با دیدن این منظره به فکر فرو می رود ...

با خود می گوید: بتی که به این اندازه ناتوان است که روباهی می تواند غذای او را بخورد و این جسارت را نسبت به او روا دارد، چگونه می تواند از من و قبیله ام دفع ضرر کند.

 

با همین تلنگر بیدار می شود، از بت پرستی دست می شوید، تحقیق می کند و 3 سال پیش از بعثت پیامبر ص(در 17سالگی) یکتاپرست می شود.

پس از مطلع شدن از ظهور پیامبر خاتم ص نیز بی درنگ به اسلام متلبس می شود.[10]

***

خداوند، عالم را طوری خلق کرده است که از در و دیوارش آیه و نشانه و موعظه می بارد،

امام کاظم ع در پاسخ  به نامه هارون الرشیدکه از ایشان درخواست موعظه ای کوتاه کرده بود، به این جمله اکتفا می کنند که ...

« ِمَا مِنْ شَیْ‏ءٍ تَرَاهُ عَیْنُکَ إِلَّا وَ فِیهِ مَوْعِظَةٌ »

 [الأمالی( للصدوق)، ص509]

« چیزی نیست که چشمت آن را ببیند و در آن موعظه ای نباشد. »

 

کافی است؛ خوب «ببینیم»، به «فکر» رویم و «عبرت» گیریم.

 

---

[1] بیست سال پیش از بعثت پیامبر ص، در قبیله ی «بنی غفار» به دنیا آمد. [اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۲۵] شغل مردم قبیله اش غارت کاروانهایی بود که به مکه رفت و آمد داشتند. خود نیز علی رغم سن کم، راهزن قهاری بود و همیشه تنها راهزنی می کرد. [طبقات ابن سعد]

[2] قال رسول الله ص: « ذَاکَ مِنَّا أَبْغَضَ اللَّهُ مَنْ أَبْغَضَهُ وَ أَحَبَّ مَنْ أَحَبَّهُ » ؛ او از ما (اهل بیت ع) است، خدا بدش می آید از کسی که از او بدش بیاید، و دوست دارد کسی را که او را دوست داشته باشد. [الاختصاص: 222]

[3] قال رسول الله ص: « إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی بِحُبِّ أَرْبَعَةٍ عَلِیٍّ وَ سَلْمَانَ وَ أَبِی‏ ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ » ؛ خداوند به من امر کرد که چهار نفر را دوست داشته باشم؛ علی ع و سلمان و ابوذر و مقداد بن الاسود. [عیون أخبار الرضا، ص200]

[4] قال رسول الله ص: « الْجَنَّةُ تَشْتَاقُ إِلَیْکَ یَا عَلِیُّ وَ إِلَى عَمَّارٍ وَ سَلْمَانَ وَ أَبِی‏ ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادِ » ؛ ای علی! بهشت مشتاق توست و مشتاق عمار و سلمان و ابوذر و مقداد. [الخصال، ج1، ص145]

[5] قال الباقر ع: « ارْتَدَّ النَّاسُ‏ بَعْدَ النَّبِیِ‏ ص إِلَّا ثَلَاثَةَ نَفَرٍ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ عَرَفُوا وَ لَحِقُوا بَعْد » ؛ بعد از (رحلت) پیامبر ص، همه مردم مرتد شدند(از مسیر صحیح دین خارج شدند) جز سه نفر؛ مقداد بن الاسود و ابوذر غفاری و سلمان فارسی، سپس مردم حق را شناختند و بعد از آن ملحق شدند. [الإختصاص، ص6]

[6] پس از فتوحات گسترده، اموال هنگفتی به سرزمین مسلمین روانه شد. نقل است که زبیر بن عوام در بصره باغی داشت که در آن هزار غلام و هزار کنیز مشغول به کار بودند، و پس از مرگش، طلاهایش را با تَبَر میان ورّاث قسمت کردند.

[7] قال رسول الله ص: « مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَى زُهْدِ عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ع فَلْیَنْظُرْ إِلَى زُهْدِ أَبِی‏ ذَرٍّ » ؛ هرکه خواست زهد عیسی بن مریم ع را ببیند، به زهد ابوذر بنگرد. [روضة الواعظین، ص240- 246]

[8] ابوذر، در زمان حکومت عمر بن خطاب، علی رغم ممنوعیت نقل احادیث پیامبر ص، به همین جرم به زندان افتاد. [المجروحین، ج ۱، ص ۳۵] وی می گفت: والله اگر شمشیری را بر دهانم نهند تا از پیامبر خدا ص روایت نقل نکنم، تحمل بُرندگی شمشیر را بر ترک سخن رسول خدا ص ترجیح خواهم داد. [طبقات کبری، ج ۲، ص ۳۵۴]

[9] ابوذر به خاطر اعتراضات صریح و علنی اش به بذل و بخشش های هنگفت عثمان بن عفوان از بیت المال، مورد خشم وی قرار گرفت و بار اول به شام و بار دوم به ربذه تبعید شد و سرانجام در سال 32 هجری قمری در همین مکان از دنیا رفت. [شرح نهج البلاغه(لابن ابی الحدید)، ج ۸، ص۲۵۶]

[10] خود می گوید: من چهارمین نفر بودم که اسلام آوردم و نزد پیامبر ص رفتم و شادی را در چهره او احساس کردم [صحیح ابن حبان، ج ۱۶، ص ۸۳]

 

میون ماه من تا ماه گردون ...

 

۱- مختصری راجع به «ابوذر»

جُندب بن جُناده بن سفیان الغِفاری، بیست سال پیش از اسلام، در طایفه غِفار به دنیا آمد.

او را به واسطه نام فرزندش(ذَر)، «ابو ذر» می‌نامیدند.

وی را مردی بلندقامت، لاغراندام و قوی هیکل توصیف کرده‌اند.

 

ابوذر قبل از اسلام یکتاپرست بود و بعد از آن، چهارمین یا پنجمین نفری بود که اسلام آورد.

پس از رحلت پیامبر، از جانشینِ به حقش، حمایتِ کامل کرد.

او از اصحاب نزدیک اهل بیت بود، تا آن‌جا که در تشییع شبانه‌ی پیکر «سرور زنان اهل بهشت»، شرکت داشت.

 

ابوذر به صراحت در «بیان حق» معروف بود. وی به دستور غاصبان خلافت، مبنی بر منع نقل و نگارش حدیث، اعتنایی نداشت و می‌گفت:

«والله اگر شمشیری را بر دهانم نهند تا از پیامبر خدا نقل روایت نکنم، تحمل بُرندگی شمشیر را بر ترک سخن رسول خدا ترجیح خواهم داد.» [طبقات کبری، ج۲، ص۳۵۴]

این پایبندی به نقل حدیث تا آن جا بود که ابوذر در زمان عُمَر، به همین جرم، زندانی شد.

 

در پی بخشش مبالغ هنگفتی از بیت‌المال به مروان بن حکم، زید بن ثابت و دیگران توسط عثمان، ابوذر در کوچه و خیابان فریاد می‌زد و اعتراض می‌کرد، تا این که عثمان، او را به شام و بعدتر به ربذه تبعید کرد.

 

ابوذر در سال 32 هـ.ق و در دوره عثمان، در حالی در ربذه از دنیا رفت که در خانه اش چیزی نبود که او را کفن کنند.

 

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ابوذر را راستگوترین مردم توصیف می‌کند، در زهد و فروتنی، با عیسی بن مریم مقایسه‌‌اش می‌کند، هم‌چنین او را، مانند سلمان، از اهل‌بیت می‌داند.

 

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نیز ابوذر را دارای علمی می‌داند که مردم از آن عاجزند و از افرادی می داند که بهشت مشتاق آنان است.

 

امام صادق (علیه‌السلام) درباره عبادت ابوذر فرمود: بیش‌ترین عبادت ابوذر، تفکر بود ... آن قدر از ترس خدا گریه کرد تا چشمانش مجروح شد.

 

 

۲- حالا توجه کنید...

قیل للحسین علیه السلام انّ اباذر یقول:

«الفقر أحبّ إلىّ من الغِنى و السُقم أحبّ إلىّ من الصحة.»

فقال علیه السلام:

«رحم اللَّه تعالى اباذر، أمّا أَنا، فأقول: من اتّکل على حُسن اختیار اللَّه تعالى له، لَم یَتَمَنَّ غیر ما اختاره اللَّه عزّوجل له.»

 إحقاق‌الحق، ج۱۱، ص۵۹۱

 

به امام حسین (علیه‌السلام) گفته شد که ابوذر می‌گوید:

«فقر و تهیدستى براى من محبوب تر از بی‌نیازى است و مریضى و بیمارى برایم محبوب تر از تندرستى است.»

حضرت فرمود:

«خداوند ابوذر را رحمت کند، امّا من می‌گویم؛ هرکس بر "زیبایی و خوبیِ انتخابِ خدا برای خود" تکیه کرد، جز آن چه که خداوند عزّوجلّ برای او انتخاب نموده، تمنایی نخواهد داشت و چیز دیگری نخواهد خواست.»

 

...

 

نگاه ارباب را حال اومدید؟

 

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد