قالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ:
«لَا تُکْثِرَنَّ الْعِتَابَ فَإِنَّهُ یُورِثُ الضَّغِینَةَ یَدْعُو إِلَى الْبَغْضَاءِ.»
تصنیف‌غررالحکم‌ودررالکلم، ص۴۷۹
از امیرالمؤمنین نقل شده است که فرمودند:
«هرگز (دیگران را) زیاد عِتاب[*] نکنید؛
چراکه این‌کار کینه برجای می‌گذارد و (طرف مقابل را) به دشمنی وا می‌دارد.»
پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ
[*] عتاب؛ یعنی سرزنش و نکوهشی که با تندی و عصبانیت همراه باشد.
مطلب مرتبط پیشین:
«اگر می‌خواهید گرفتار کودک لج‌باز نشوید،…»
هرچند کم‌اند، اما متأسفانه هستند والدینی که از روی خستگی و درگیری‌های بیرون خانه یا به‌خاطر حقارت‌های شخصِ خودشان، وقتی از فرزند یا همسرشان ناراحت می‌شوند، آنان را به باد ناسزا می‌گیرند.
…عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:
«إِنَّ رَجُلاً مِنْ بَنِی تَمِیمٍ أَتَى اَلنَّبِیَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ: أَوْصِنِی فَکَانَ فِیمَا أَوْصَاهُ أَنْ قَالَ: «لاَ تَسُبُّوا اَلنَّاسَ فَتَکْتَسِبُوا اَلْعَدَاوَةَ بَیْنَهُمْ.»»
الکافی، ج۲، ص۳۶۰
از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:
«مردی از قبیله بنی‌تمیم نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمد و عرض کرد:
مرا نصیحت کنید.
رسول خدا در ضمن توصیه‌هایشان، به او فرمودند:
«به مردم دشنام نگویید؛
چراکه موجب جلب دشمنی آن‌ها خواهد شد.»»
…عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: نَهَى رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَنِ اَلْأَدَبِ عِنْدَ اَلْغَضَبِ.
الکافی، ج۷، ص۲۶۰
نقل شده است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از تنبیه کردن هنگام عصبانیت نهی فرمودند.
پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ
تنبیه، یک هوش‌دار جدی است تا طرف مقابل به اشتباه خود پی ببرد و آن را تکرار نکند.
وقتی کودک احساس می‌کند میان رفتاری که انجام داده و مجازاتِ ناخوش‌آیندِ آن، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد و با تکرار آن رفتار، آن مجازات و - به تبع - آن احساس ناخوش‌آیند تکرار خواهد شد، سعی می‌کند آن رفتار را تکرار نکند.
در مراحلی از تربیت یا هنگام بروز بعضی رفتارهای خاص، لازم است از این شیوه تربیتی استفاده نمود.
اما هنگام تنبیه باید به ظرافت‌هایی توجه داشت؛ از جمله این‌که:
- هدف، تربیت کودک است، نه انتقام از او و خالی کردن خود
- آیا کودک می‌دانسته و می‌فهمیده که کارش زشت است؟
- آیا کودک واقعاً مستحق تنبیه است یا کاری که کرده قابل چشم‌پوشی است و باید از روش دیگری بهره برد؟
- چه نوع تنبیهی و چه میزان از آن، با جرم و خطای کودک، با سن او و با شرایط روحی خاصش متناسب است؟
- آیا این نوع تنبیه و این میزان از آن، برای این کودک اثربخش خواهد بود؟
- آیا شرایط محیطی برای تنبیه فراهم است؟ (مثلاً آیا افراد ناکاربلد و نادانی حضور ندارند که با عکس‌العمل غلطشان تنبیه را بی‌اثر یا مضر کنند؟)
- بعد از تنبیه باید چه رفتاری داشته باشیم تا هم تنبیه اثربخش باشد و هم رابطه عاطفی میان والدین و کودک آسیب نبیند؟
با این تفاصیل، اگر بخواهیم تنبیهی صحیح نسبت به فرزندمان اعمال کنیم، این تنبیه باید هدف‌مند و هوش‌مندانه باشد، تا نتیجه مورد نظر حاصل شود.
درحالی‌که انسان وقتی عصبانی است، نمی‌تواند تصمیم درستی بگیرد و رفتار کنترل‌شده‌ای از خود بروز دهد.
به‌همین‌خاطر است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از این‌که تنبیه در حال عصبانیت انجام گیرد، نهی فرموده‌اند.
...عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ:
«مَنْ مَلَکَ نَفْسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى وَ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَضِیَ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ.»
من‌لایحضره‌الفقیه، ج۴، ص۴۰۰
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«کسی که خود را کنترل کند در:
هنگامی که (به چیزی یا کسی) میل شدید پیدا می‌کند
و هنگامی که (از چیزی یا کسی) بترسد و فراری شود
و هنگامی که هوس (چیزی یا کسی را) کند
و هنگامی که (از چیزی یا کسی) خشمگین شود
و هنگامی که (از چیزی یا کسی) خشنود گردد،
خداوند بدنش را بر آتش حرام خواهد نمود.»
...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«ثَلَاثَةٌ هُمْ أَقْرَبُ الْخَلْقِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّى یَفْرُغَ مِنَ الْحِسَابِ رَجُلٌ لَمْ تَدْعُهُ قُدْرَةٌ فِی حَالِ غَضَبِهِ إِلَى أَنْ یَحِیفَ عَلَى مَنْ تَحْتَ یَدِهِ وَ رَجُلٌ مَشَى بَیْنَ اثْنَیْنِ فَلَمْ یَمِلْ مَعَ أَحَدِهِمَا عَلَى الْآخَرِ بِشَعِیرَةٍ وَ رَجُلٌ قَالَ بِالْحَقِّ فِیمَا لَهُ وَ عَلَیْهِ.»
الکافی، ج۲، ص۱۴۵
...محمد بن مسلم از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده‌است که فرمودند:
«سه شخص در روز قیامت از همه‌ی خلائق به خداوند نزدیک‌ترند، تا زمانی که از حساب‌رسی فارغ شوند؛
- مردی که در حال خشم، قدرت، او را وا ندارد که در مورد زیردستِ خود بی‌عدالتی کند،
- و مردی که میان دو نفر میانجی‌گری کند و به اندازه‌ی دانه‌ی کوچک جویی، از یکی‌شان به ضرر دیگری، طرف‌داری ننماید،
- و مردی که حق را بگوید، چه به نفعش باشد، و چه به ضررش.»
پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آنان که همواره به عدالت رفتار کرده‌اند و با حق همراه بوده‌اند، در روز قیامِ عدل و هنگامه‌ی احقاق حق، به خالق عدل و حق نزدیک‌ترند.
