ادبی که انسان باید در برابر پدر و معلمش رعایت کند

 

قالَ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:

«أَکْرِمْ‏ ضَیْفَکَ‏ وَ إِنْ کَانَ حَقِیراً وَ قُمْ عَنْ مَجْلِسِکَ لِأَبِیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ إِنْ کُنْتَ أَمِیراً.»

 غررالحکم، ص۱۳۶

 

از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است:

«مهمانت را گرامی بدار، هرچند فرد حقیری باشد

و به احترام پدر و آموزگارت از جایت برخیز، هرچند فرمان‌روا باشی.»

 

 

 

قالَ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:

«ثَلَاثٌ لَا یُسْتَحْیَى مِنْهُنَّ: خِدْمَةُ الرَّجُلِ‏ ضَیْفَهُ‏، وَ قِیَامُهُ عَنْ مَجْلِسِهِ لِأَبِیهِ وَ مُعَلِّمِهِ، وَ طَلَبُ الْحَقِّ، وَ إِنْ قَلَّ.»

 عیون‌الحکم، ص۲۱۲

 

از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است:

«انسان در سه کار نباید خجالت کشید:

- خدمت به مهمانش،

- برخواستن از جایش، به احترام پدر و آموزگارش

- و طلب کردنِ حقش، هرچند کم باشد.»

 

چرا امام سجاد با آن پسر دیگر حرف نزد؟!

 

…عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

«إِنَّ أَبِی نَظَرَ إِلَى رَجُلٍ وَ مَعَهُ‏ ابْنُهُ‏ یَمْشِی‏ وَ الِابْنُ مُتَّکِئٌ عَلَى ذِرَاعِ الْأَبِ فَمَا کَلَّمَهُ أَبِی ع مَقْتاً لَهُ حَتَّى فَارَقَ الدُّنْیَا.»

 الکافی، ج‏۲، ص۳۴۹

 

از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:

«پدرم (امام سجاد علیه‌السلام) نگاهش به مردی افتاد که پسرش با او راه می‌رفت، درحالی‌که به ساعدِ پدر تکیه داده بود.

پدرم به‌خاطر خشمی که از او به دل گرفت، تا زمانی که از دنیا رفت، دیگر با او سخن نگفت.»

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

این عکس‌العمل امام سجاد (علیه‌السلام) نشان از شدت زشتی این کار دارد؛ این‌که پسری حرمت پدرش را حفظ نکند، آن هم در منظر عموم.

برای این‌که فرزندانی تربیت کنیم که به پدر و مادرشان احترام بگذارند و حرمت‌ها را حفظ کنند:

- اولاً باید رفتار خودمان با پدر و مادرمان با کمال احترام باشد، تا بدون این‌که سخنی گفته باشیم، فرزندانمان را به رعایت این حرمت‌ها دعوت کرده باشیم.

- ثانیاً رفتار متقابل پدر و مادر با یکدیگر نیز بسیار مهم است؛ اگر پدر و مادر در حضور فرزندان احترام یکدیگر را حفظ کنند و یکدیگر را در چشم فرزندان بزرگ نمایند، فرزندان هم می‌آموزند که باید چنین رفتاری داشته باشند.

- ثالثاً رفتار ما با فرزندانمان نیز باید کنترل‌شده باشد؛ هرچند انس، الفت و صمیمیت باید میان والدین و فرزندانشان باشد، اما این به آن معنا نیست که پدر یا مادر طوری رفتار کنند که فرزندشان نسبت به آن‌ها جرأت و جسارت یابند.

پیش‌تر در مطلبی با عنوان «نه آن‌قدر سخت‌گیری و نه این‌قدر سهل‌گیری!» از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) نقل شد که: «جرأت (گستاخیِ) فرزند نسبت به پدر (یا مادر)اش در خردسالی، به نافرمانی و پرده‌دریِ (نسبت به آن‌ها) در بزرگ‌سالی می‌انجامد.» (تحف‌العقول، ص۴۸۹)

 

تفسیر «احسان به والدین» از زبان امام صادق

 

خداوند در سوره مبارکه اسراء، پس از آن‌که به مسلمانان قاطعانه دستور می‌دهد:

«وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ»

«پروردگارت حکم قطعی داده است که جز او را نپرستید.»

بعد بلافاصله می‌فرماید:

«وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی‏ صَغیراً» [اسراء:۲۳و۲۴]

«و به پدر و مادر احسان کنید. هرگاه یکى از آن‌ها یا هردوشان در کنارت به پیرى رسیدند، به آن‌ها اُف مگوی و بر آن‌ها پرخاش مکن و با آنان محترمانه سخن بگو و از روی مهربانی، برایشان فروتنی نما و بگو: پروردگارا! آن‌دو را به پاس آن‌که مرا در کودکى پرورش دادند، مورد رحمت قرار ده.»

در تفسیر این آیات، روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است.

ملاحظه بفرمایید…

 

 

 

…عَنْ أَبِی وَلاَّدٍ اَلْحَنَّاطِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ بِالْوٰالِدَیْنِ إِحْسٰاناً» مَا هَذَا اَلْإِحْسَانُ؟ فَقَالَ: «اَلْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لاَ تُکَلِّفَهُمَا أَنْ یَسْأَلاَکَ شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجَانِ إِلَیْهِ وَ إِنْ کَانَا مُسْتَغْنِیَیْنِ أَ لَیْسَ یَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «لَنْ تَنٰالُوا اَلْبِرَّ حَتّٰى تُنْفِقُوا مِمّٰا تُحِبُّونَ»» قَالَ: ثُمَّ قَالَ: أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: «وَ أَمَّا قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِمّٰا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ اَلْکِبَرَ أَحَدُهُمٰا أَوْ کِلاٰهُمٰا فَلاٰ تَقُلْ لَهُمٰا أُفٍّ وَ لاٰ تَنْهَرْهُمٰا» قَالَ: «إِنْ أَضْجَرَاکَ فَلاَ تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَ لاَ تَنْهَرْهُمَا إِنْ ضَرَبَاکَ.» قَالَ: «وَ قُلْ لَهُمٰا قَوْلاً کَرِیماً» قَالَ: «إِنْ ضَرَبَاکَ فَقُلْ لَهُمَا غَفَرَ اَللَّهُ لَکُمَا فَذَلِکَ مِنْکَ قَوْلٌ کَرِیمٌ.» قَالَ: «وَ اِخْفِضْ لَهُمٰا جَنٰاحَ اَلذُّلِّ مِنَ اَلرَّحْمَةِ» قَالَ: «لاَ تَمْلَأْ عَیْنَیْکَ مِنَ اَلنَّظَرِ إِلَیْهِمَا إِلاَّ بِرَحْمَةٍ وَ رِقَّةٍ وَ لاَ تَرْفَعْ صَوْتَکَ فَوْقَ أَصْوَاتِهِمَا وَ لاَ یَدَکَ فَوْقَ أَیْدِیهِمَا وَ لاَ تَقَدَّمْ قُدَّامَهُمَا.»

 الکافی، ج۲، ص۱۵۷

 

از ابووَلّاد حنّاط نقل شده است:

از امام صادق (علیه‌السلام) درباره این سخن خداوند؛ «وَ بِالْوٰالِدَیْنِ إِحْسٰاناً...» سوال کردم؛ که (مقصود از) این «احسان» چیست؟

حضرت فرمودند:

«مقصود از «احسان» این است که با آن‌ها به نیکویی همنشینی نمایی و آن‌ها را به زحمت نیاندازی که آن‌چه نیاز دارند را از تو بخواهند، حتی اگر توان‌گر باشند.[*]

و این سخن خداوند که: «هرگاه یکى از آن‌ها یا هردوشان در کنارت به پیرى رسیدند، به آن‌ها اُف نگو و بر آن‌ها پرخاش نکن»؛ یعنی حتی اگر تو را به ستوه آوردند، به آن‌ها اُف نگو و اگر تو را کتک زدند، بر آن‌ها پرخاش نکن.»

و [این بخش از آیه که:] «و با آنان محترمانه سخن بگو»؛ یعنی اگر تو را کتک زدند، به آن‌ها بگو: «خداوند شما را بیامرزد!» این[گونه سخن گفتن]، سخن گفتنِ محترمانه است.»

و [این‌که می‌فرماید:] «از روی مهربانی، برایشان فروتنی نما»؛ یعنی چشمانت را به آن‌ها خیره نکن، مگر از روی مهربانی و دلسوزی، و صدایت را از صدای آن‌ها بالاتر نبر، و دستت را بالای دستشان قرار نده، و (هنگام راه رفتن) بر آن‌ها پیشی نگیر.»

 

 

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[*] مقصود این است که حتی اگر فقیر یا ناتوان نیستند و توانایی رفع نیازهایشان را دارند، پیش‌قدم شو و نیازهایشان را برطرف نما؛ تا خودشان به زبان نیاورند.

 

اگر دوست دارید فرزندانتان با شما خوب رفتار کنند...

 

یکی از قوانین کلی و غیرقابل‌تغییر حاکم بر هستی، که در احادیث به آن تأکید شده است، قانون «کَمَا تَدِینُ‏ تُدَانُ‏» است؛ یعنی «از هر دست بدهی، با همان دست می‌گیری.»

به عنوان نمونه، از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نقل شده است:

 

- «هرکس عیب‌های دیگران را نمایان سازد، عیب‌های خانه (خانواده‌ی) خودش آشکار می‌گردد.» (تحف‌العقول، ص۸۸)

- «هرکس شمشیر ستم از غلاف درکشد، با همان به قتل می‌رسد و هرکس برای برادر مؤمنش چاه بکند، خودش در آن می‌افتد.» (تحف‌العقول، ص۸۸)

- «در جستجوی عیب‌های پنهان مؤمنین نباشید؛ زیرا هرکس عیب‌های پنهان مؤمنین را جستجو کند، خدا عیب پنهانش را می‌جوید و هرکه را خدا به دنبال عیبش برآید، رسوایش می‌کند، گرچه در اندرونیِ خانه‌اش باشد.» (ثواب‌الأعمال، ص۲۴۱)

- «نسبت به زنان مردم عفت بورزید تا نسبت به زنان (محارمِ) خودتان عفت ورزیده شود.» (الکافی، ج۵، ص۵۵۴)

 

این قانون در نوع رفتار فرزندان با پدرانشان نیز نمود دارد...

 

 

 

…عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ:

«بَرُّوا آبَاءَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ.»

 الکافی، ج۵، ص۵۵۴

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«با پدرانتان خوب رفتار کنید تا پسرانتان با شما خوب رفتار کنند.»

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

درست است که والدین الگوی فرزندانشان هستند و رفتارشان در ذهن فرزندانشان ثبت می‌شود و به‌این‌ترتیب آن‌ها را با رفتار خود آموزش می‌دهند، اما ظاهراً آن‌چه در این‌گونه احادیث ذکر شده است، چیزی فراتر از آثار این‌چنینی است.

گویا خداوند، عالَم را چنان خلق کرده است که «از هر دست بدهی، با همان دست بگیری.» بنابراین حتی اگر فرزندی رفتار خوب یا بد والدینش با پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایش را ندیده باشد، باز هم بر اساس همین قانون، رفتارش با پدر و مادرش همان‌گونه خواهد بود.

 

 

مطالب مرتبط پیشین:

«هشدارهایی هول‌ناک درباره ناموس، که باید جدی گرفت»

«چاه مکن بهر کسی…!»

«خود دانی…»

 

مراقب دعایی که برای فرزندمان می‌کنیم باشیم

 

بعضی دعاها گیراست. یکی از آن‌ها، دعای والدین در مورد فرزندانشان است.

ملاحظه بفرمایید…

 

 

 

…عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:

«إِیَّاکُمْ وَ دَعْوَةَ اَلْمَظْلُومِ فَإِنَّهَا تُرْفَعُ فَوْقَ اَلسَّحَابِ حَتَّى یَنْظُرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهَا فَیَقُولَ: «اِرْفَعُوهَا حَتَّى أَسْتَجِیبَ لَهُ.» وَ إِیَّاکُمْ وَ دَعْوَةَ اَلْوَالِدِ فَإِنَّهَا أَحَدُّ مِنَ اَلسَّیْفِ.»

 الکافی، ج‏۲، ص۵۰۹

 

از امام صادق، از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:

«مراقب دعای مظلوم باشید؛

چراکه دعای مظلوم، تا بالای ابرها بالا می‌رود، تا این‌که خداوند (عزّوجلّ) به آن نگاه می‌اندازد و [به فرشتگانش] می‌فرماید: «آن را بالا بیاورید تا مستجابش کنم.»

و مراقب دعای پدر (یا مادر) باشید؛

چراکه از شمشیر بُرّان‌تر است.»

 

 

 

…عَنْ عِیسَى بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ قَالَ: قَالَ اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ:

«ثَلاَثُ دَعَوَاتٍ لاَ یُحْجَبْنَ عَنِ اَللَّهِ (تَعَالَى)؛ دُعَاءُ اَلْوَالِدِ لِوَلَدِهِ إِذَا بَرَّهُ، وَ دَعْوَتُهُ عَلَیْهِ إِذَا عَقَّهُ، وَ دُعَاءُ اَلْمَظْلُومِ عَلَى ظَالِمِهِ، وَ دُعَاؤُهُ لِمَنِ اِنْتَصَرَ لَهُ مِنْهُ، وَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ دَعَا لِأَخٍ لَهُ مُؤْمِنٍ وَاسَاهُ فِینَا، وَ دُعَاؤُهُ عَلَیْهِ إِذَا لَمْ یُوَاسِهِ مَعَ اَلْقُدْرَةِ عَلَیْهِ وَ اِضْطِرَارِ أَخِیهِ إِلَیْهِ.»

 الأمالی(للطوسی)، ص۲۸۰

 

از امام هادی، از پدرانشان، از امام صادق (علیهم‌السلام) نقل شده است:

«سه دعا از خداوند (تعالی) پنهان نمی‌ماند:

- دعای پدر (یا مادر) برای فرزندش، هنگامی‌که به او نیکی کرده و نیز نفرین او علیه فرزندش، هنگامی‌که نسبت به او سرکشی نموده.

- و نفرین مظلوم علیه کسی که به او ظلم کرده و نیز دعای مظلوم برای کسی که او را در مقابل آن ظالم یاری نموده

- و دعای مرد [یا زن] مؤمن برای برادر [یا خواهر] مؤمنش که - به‌خاطر ما (اهل‌بیت) - او را یاری کرده و نیز دعای او علیه برادرش، هنگامی که به او یاری نکرده، در حالی که توان یاری‌اش را داشته و برادرش به کمک او نیاز شدید داشته.»

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

چه خوب است حال که دعای ما در مورد فرزندانمان مورد اعتنای پروردگار است، حتی اگر فرزندی داریم که در راه نیست یا کاستی‌هایی دارد، به‌جای نفرین، دعا کنیم که کاستی‌هایش رفع شود و به راه آید.

 

عاقبت شوم سخت‌گیری به فرزندان

 

در مطلب پیشین نقل شد که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) والدین را تشویق کرده‌اند که فرزندانشان را یاری کنند تا واجد خصلت «برّ الوالدین» باشند؛ یعنی به والدینشان نیکی کنند. همچنین در حدیث دیگری از ایشان، چهار ابزار برای ایجاد این خصلت در فرزندان معرفی شد.

در حدیث زیر، امام صادق (علیه‌السلام) پس از نقل آن حدیث نبوی، در پاسخ به یکی از اصحاب، چگونگی این کار را تبیین فرموده‌اند و در انتها هشدار مهمی داده‌اند.

 

 

 

...عَنْ یُونُسَ بْنِ رِبَاطٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: «رَحِمَ اَللَّهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَى بِرِّهِ.»» قَالَ: قُلْتُ: کَیْفَ یُعِینُهُ عَلَى بِرِّهِ؟ قَالَ: «یَقْبَلُ مَیْسُورَهُ وَ یَتَجَاوَزُ عَنْ مَعْسُورِهِ وَ لاَ یُرْهِقُهُ وَ لاَ یَخْرَقُ بِهِ فَلَیْسَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَنْ یَصِیرَ فِی حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اَلْکُفْرِ إِلاَّ أَنْ یَدْخُلَ فِی عُقُوقٍ أَوْ قَطِیعَةِ رَحِمٍ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: «اَلْجَنَّةُ طَیِّبَةٌ طَیَّبَهَا اَللَّهُ وَ طَیَّبَ رِیحَهَا یُوجَدُ رِیحُهَا مِنْ مَسِیرَةِ أَلْفَیْ عَامٍ وَ لاَ یَجِدُ رِیحَ اَلْجَنَّةِ عَاقٌّ وَ لاَ قَاطِعُ رَحِمٍ وَ لاَ مُرْخِی اَلْإِزَارِ خُیَلاَءَ.»»

 الکافی، ج‏۶، ص۵۰

 

یونس بن رِباط گوید:

امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل فرمودند:

«خداوند رحمت کند بنده‌ای را که فرزندش را یاری رساند تا با او رفتار نیکویی داشته باشد.»

یونس گوید: (به امام صادق علیه‌السلام) عرض کردم:

چگونه یاری‌اش کند تا با او نیکو رفتار کند؟

حضرت فرمودند:

«(منظور این است که) آن‌چه (انجامش برای فرزندش) آسان است را از او بپذیرد و از آن‌چه (انجامش برای او) سخت است درگذرد و او را به کاری که توانش را ندارد وادار نکند و با تندی مجبورش نسازد؛

چراکه فاصله او(فرزند) و وارد شدنش به مرزهایی از کفر، این است که (با پدر و مادرش) بدرفتاری کند یا با خویشاوندانش قطع رابطه کند.

سپس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموده‌اند:

«بهشت پاکیزه است. خداوند بهشت را پاکیزه نموده و بوی آن را چنان خوش نموده که از فاصله(ای که در طول) هزار سال (طی می‌شود) استشمام می‌شود.

اما کسی که (از والدینش) نافرمانی می‌کند و کسی که با خویشاوندانش قطع رابطه می‌نماید و کسی که از روی خودبزرگ‌پنداری لباسی بلند می‌پوشد، بوی بهشت را احساس نمی‌کنند.»»

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] این نکته بسیار مهمی است که والدین نباید در تربیت فرزندشان (در هر سنی که هستند) چنان سخت‌گیری کنند که موجب شود شکاف‌های عمیقی میان آن‌ها و فرزندانشان ایجاد شود، به نحوی که فرزندشان نسبت به آن‌ها سرکش شوند و قطع رابطه صورت گیرد و خدای ناکرده به مرزهای «کفر» وارد شوند و حتی بوی بهشت را نیز استشمام نکنند.

[۲] باید توجه داشت که استعدادها و توانایی‌های هریک از فرزندانمان متفاوت است و اگر می‌خواهیم آن‌ها به خصلت‌های خوبی متصف شوند، باید ویژگی‌های تک‌تکِ آن‌ها را در نظر بگیریم و بیش از توانشان بر آن‌ها بار نکنیم.

[۳] والدینی که با فرزندشان با مدارا و مهربانی رفتار نکنند و با این کوتاهی‌شان، موجب شوند فرزندشان سرکش و بدرفتار شوند و اصطلاحاً «عاقّ الوالدین» شود و به تعبیر امام صادق (علیه‌السلام) به مرزهای کفر برسند و بوی بهشت را هم استشمام نکنند، در این‌صورت پدر و مادر در این گناه و عقوبت فرزندشان شریک خواهند بود!

 

چطور فرزندانی تربیت کنیم که با خودمان خوب رفتار کنند؟

 

یکی از واجباتی که همه انسان‌ها موظف به انجام آن هستند، «بِرّ الوالدین» است؛ یعنی رفتار نیکو با پدر و مادر. در مقابلِ «برّ الوالدین»، «عاقّ الوالدین» است؛ یعنی نافرمانی و سرکشیِ همراه با تندی نسبت به پدر و مادر.[۱]

 

 

...عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:

«رَحِمَ اللَّهُ وَالِدَیْنِ أَعَانَا وَلَدَهُمَا عَلَى‏ بِرِّهِمَا.»

 الکافی، ج۶، ص۴۸

 

از امام صادق، از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:

«خداوند رحمت کند پدر و مادری را که فرزندشان را یاری رسانند[۲] تا با آن‌ها رفتار نیکویی داشته باشد.»

 

 

سؤال این است که چطور می‌توانیم چنین فرزندانی تربیت کنیم؟

در حدیث دیگری، شیوه‌اش نیز از ایشان نقل شده است:

 

 

و قَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:

«رَحِمَ‏ اللَّهُ‏ عَبْداً أَعَانَ‏ وَلَدَهُ عَلَى بِرِّهِ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ وَ التَّأَلُّفِ لَهُ وَ تَعْلِیمِهِ وَ تَأْدِیبِهِ.»

 مستدرک‌الوسائل، ج‏۱۵، ص۱۶۹

 

از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است:

«خداوند رحمت کند بنده‌ای را که فرزندش را یاری رساند تا با او رفتار نیکویی داشته باشد؛ به‌وسیله:

- احسان به او،[۳]

- تألّف با او،[۴]

- تعلیم او[۵]

- و تأدیبش.»[۶]

 

 

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] امام صادق (علیه‌السلام) در ضمن حدیث معروف به «جنود عقل و جهل»، «برّ الوالدین» را یکی از سربازان عقل نامیده‌اند و «عقوق الوالدین» را ضدّ آن و به‌عنوان یکی از سربازان جهل معرفی نموده‌اند. (ر.ک: الکافی، ج۱، ص۲۲)

[۲] حضرت فرموده‌اند فرزندش را برای اتصاف به این ویژگی، «یاری» نماید. پس والدین فقط می‌توانند به فرزندشان کمک کنند تا خودش مسیر را طی کند. آن‌ها نباید و نمی‌توانند او را به‌اجبار به این هدف برسانند.

[۳] «احسان»: نیکیِ فراوان به کسی، پیش از آن‌که او به سختی افتاده و اظهار نیاز کند.

[۴] «تألّف»: هم‌نشینی، نرم‌خویی، مدارا و انس گرفتن.

[۵] «تعلیم»: آموختنِ دانش، به مرور و به‌صورت تدریجی.

[۶] «تأدیب»: آموختنِ آداب و اخلاق به شخصی و به‌عمل‌درآوردنِ این آداب در او، به مرور و به صورت تدریجی.

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

با بهره‌گیری از این چهار وسیله، می‌توان فرزندانی پرورش داد که با والدین خود رفتاری نیکو داشته باشند و نسبت به آنان سرکشی و بدرفتاری نداشته باشند.

 

سه گناهی که هیچ عذری در موردشان پذیرفته نخواهد بود!

 

...عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ اَلْهَمْدَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ:

«ثَلاَثَةٌ لاَ عُذْرَ لِأَحَدٍ فِیهَا أَدَاءُ اَلْأَمَانَةِ إِلَى اَلْبَرِّ وَ اَلْفَاجِرِ وَ اَلْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ إِلَى اَلْبَرِّ وَ اَلْفَاجِرِ وَ بِرُّ اَلْوَالِدَیْنِ بَرَّیْنِ کَانَا أَوْ فَاجِرَیْنِ.»

 الکافی، ج۵، ص۱۳۲

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:

«سه چیز است که هیچ‌کس در مورد آن‌ها عذری ندارد:

- ادای امانت؛ به نیکوکار و بدکار،

- وفای به عهد؛ به نیکوکار و بدکار

- و نیکی به والدین؛ چه نیکوکار باشند و چه بدکار.»

 

به پدر و مادرتان نیکی کنید، حتی پس از مرگشان!

 

...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

«إِنَّ الْعَبْدَ لَیَکُونُ بَارّاً بِوَالِدَیْهِ فِی حَیَاتِهِمَا ثُمَّ یَمُوتَانِ فَلَا یَقْضِی عَنْهُمَا الدَّیْنَ وَ لَا یَسْتَغْفِرُ لَهُمَا فَیَکْتُبُهُ اللَّهُ عَاقّاً وَ إِنَّهُ لَیَکُونُ فِی حَیَاتِهِمَا غَیْرَ بَارٍّ لَهُمَا فَإِذَا مَاتَا قَضَى عَنْهُمَا الدَّیْنَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمَا فَیَکْتُبُهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى بَارّاً.»

 الزهد، ص۳۳

 

از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:

«به‌راستی که گاهی بنده، در زمان حیات پدر و مادرش، به آن‌ها نیکی می‌کند، اما پس از مرگشان بدهی‌شان را نمی‌پردازد و برایشان طلب آمرزش نمی‌کند و (به‌همین‌خاطر) خداوند او را عاقّ (نافرمان از والدین) محسوب می‌کند.

و گاهی بنده، در زمان حیات پدر و مادرش، به آن‌ها نیکی نمی‌کند، اما پس از مرگشان بدهی‌شان را می‌پردازد و برایشان طلب آمرزش می‌کند و (به‌همین‌خاطر) خداوند او را نیکی‌کننده (به والدین) محسوب می‌کند.»

 

دوست داری عمرت زیاد شه؟

 

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:

«وَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ یَزِیدَ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ فَسُرَّ أَبَوَیْکَ‏.»

 الزهد، ص۳۳

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«اگر دوست داری که خداوند بر عمرت بیافزاید، پدر و مادرت را خوشحال کن.»

 

اجازه می‌دید من روزه مستحبی بگیرم؟!

 

احتمالاً می‌دانید که خانم‌ها بدون اجازه شوهر نمی‌توانند روزه مستحبی بگیرند.

اما جالب است بدانید این فقط خانم‌ها نیستند که برای گرفتن روزه مستحبی باید اجازه داشته باشند، بلکه گروه‌های دیگری نیز هستند که برای گرفتن روزه مستحبی باید از دیگری اجازه داشته باشند.

 

...عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «مِنْ‏ فِقْهِ‏ الضَّیْفِ‏ أَنْ‏ لَا یَصُومَ‏ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِ صَاحِبِهِ وَ مِنْ طَاعَةِ الْمَرْأَةِ لِزَوْجِهَا أَنْ لَا تَصُومَ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ أَمْرِهِ وَ مِنْ صَلَاحِ الْعَبْدِ وَ طَاعَتِهِ وَ نُصْحِهِ لِمَوْلَاهُ أَنْ لَا یَصُومَ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِ مَوْلَاهُ وَ أَمْرِهِ وَ مِنْ بِرِّ الْوَلَدِ أَنْ لَا یَصُومَ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِ أَبَوَیْهِ وَ أَمْرِهِمَا وَ إِلَّا کَانَ الضَّیْفُ جَاهِلًا وَ کَانَتِ الْمَرْأَةُ عَاصِیَةً وَ کَانَ الْعَبْدُ فَاسِقاً عَاصِیاً وَ کَانَ الْوَلَدُ عَاقّاً.»

 الکافی، ج‏۴، ص۱۵۱

 

از امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:

«از (نشانه‌های) فهمیده بودنِ مهمان، این است که روزه مستحبی نگیرد، مگر با اجازه میزبان.

از (مصادیقِ) اطاعت زن از شوهرش، این است که روزه مستحبی نگیرد، مگر با اجازه و دستور او.

از (لازمه‌های) شایستگیِ بنده (غلام یا کنیز) و اطاعت و خیرخواهی نسبت به صاحبش، این است که روزه مستحبی نگیرد، مگر با اجازه و دستور او.

از (مواردِ) نیکیِ فرزند (به پدر و مادرش) این است که روزه مستحبی نگیرد، مگر با اجازه و دستور آن‌دو.

اگر اجازه نگیرند؛

آن مهمان نادان است،

آن زن نافرمان است،

آن بنده فاسق و نافرمان است

و آن فرزند عاقّ (نافرمان) است.»

 

برآوردن نیازهای والدین، در هر شرایطی

 ️

گاهی به ذهن انسان خطور می‌کند که: خب، پدر و مادر من که الحمدلله سر پا هستند یا وضع مالی‌شان که فعلاً خوب است و نیازی ندارند من کمکشان کنم و نیازهایشان را برطرف کنم؛

- من چرا ببرمشان دکتر؟

- من چرا داروهایشان را بخرم؟

- من چرا غذا بپزم؟

- من چرا خریدشان را انجام دهم؟

- من چرا...

 

اما امام صادق (علیه‌السلام) در توضیح این فرمان الهی که «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»؛ «و به پدر و مادر نیکی کنید» (إسراء:۲۳)، فرموده‌اند:

 

««الْإِحْسَانُ»؛‏ أَنْ‏ تُحْسِنَ‏ صُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُکَلِّفَهُمَا أَنْ یَسْأَلَاکَ شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجَانِ إِلَیْهِ وَ إِنْ کَانَا مُسْتَغْنِیَیْنِ.»

 الکافی، ج‏۲، ص۱۵۸

«نیکی کردن؛ یعنی با آن‌ها به نیکویی همنشینی نمایی و آن‌ها را به زحمت نیاندازی که آن‌چه نیاز دارند را از تو بخواهند، حتی اگر توان‌گر باشند.»

 

مقصود این است که حتی اگر فقیر یا ناتوان نیستند و توانایی رفع نیازها و تأمین مایحتاجشان را دارند، پیش‌دستی کن و نیازهایشان را برطرف نما.

چه رسد به این‌که والدین انسان، توان تأمین نیازهایشان را نیز نداشته باشند!

 

نتیجه خوش‌رفتاری با پدرها

 

پیش‌تر درباره قانون کلی و غیرقابل‌تغییرِ «کَمَا تَدِینُ‏ تُدَانُ‏» (از هر دست بدهی، با همان دست می‌گیری)، چند حدیث ارائه شده‌بود.

یکی دیگر از شاخه‌های این قانون، نوع رفتار فرزندان با پدرانشان است؛

 

...عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏:

«بَرُّوا آبَاءَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ.»

 الکافی، ج‏۵، ص۵۵۴

 

عبید بن زراره از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده‌است که فرمودند:

«با پدرانتان خوش‌رفتاری کنید تا پسرانتان با شما خوش‌رفتاری کنند.»

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

برای مطالعه بیشتر، مراجعه شود به:

هشدارهایی هول‌ناک درباره ناموس، که باید جدی گرفت

خود دانی ...