قاعده «المجالس بالأمانة» چیست و چه شرایطی دارد؟

 

یکی از مصادیق امانت‌داری، رعایت امانت در مورد صحبت‌هایی است که در جلسات، نشست‌ها و دیدارهای خصوصی مطرح می‌شوند.

میان بعضی متدیّنین، بر اساس نصوص دینی، این عبارت عربی اصطلاح شده است که: «المجالسُ بالأمانة»؛ «سخنان مطرح‌شده در جلسه‌ها، امانت هستند.»

اما آیا هر حرفی که در جلسات و دیدارها بیان می‌شود امانت است و نمی‌توان برای دیگران نقل کرد؟

امام صادق (علیه‌السلام) در حدیثی شرایط این قانون را ذکر فرموده‌اند…

 

 

 

…عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

«الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یُحَدِّثَ بِحَدِیثٍ یَکْتُمُهُ صَاحِبُهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ ثِقَةً أَوْ ذِکْراً لَهُ بِخَیْرٍ.»

 الکافی، ج۲، ص۶۶۰

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«[سخنان مطرح‌شده در] مجالس، امانت است

و هیچ‌کس نباید سخنی که همنشینش کتمان (پنهان) می‌کند را (برای دیگران) نقل کند،

مگر با اجازه‌ی او باشد،

مگراین‌که به شخصِ مورد اعتمادی بگوید یا آن سخن، ذکر خیرِ گوینده‌اش باشد.»

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

از حدیث مذکور می‌توان نتایج ذیل را برداشت کرد:

(۱) نقل کردنِ سخنی که گوینده‌اش آن را کتمان می‌کند و پنهان می‌دارد، از مصادیق «خیانت در امانت» است و ممنوع می‌باشد.

(۲) همان سخنی که گوینده‌اش آن را پنهان می‌کند، با اجازه‌ی خودش امکان نقل دارد.

(۳) اگر از گوینده اجازه هم نگرفته باشیم، در دو صورت اجازه نقل داریم:

الف: فردی که آن سخن را به او می‌گوییم، مورد اعتماد باشد؛ چراکه گوینده آن سخن را از ترس چیزی کتمان می‌کرد و کسی که از این جهت مورد اعتماد و امن باشد، گفتن آن سخن مکتوم اشکالی ندارد.

ب: بیان آن سخن، ذکر خیر گوینده‌اش باشد و احتمالاً گوینده از روی تواضع می‌خواسته آن را پنهان دارد.

 

پایان کار یک مربی!

 

یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های والدین و مربیان برای کار تربیتی، این است که فرزند یا متربی‌شان آن‌ها را بزرگ بدانند و به آن‌ها اعتماد داشته باشند.

حال ببینید که پدر، مادر یا یک مربی چه‌طور می‌تواند این سرمایه ارزشمند را به باد دهد و به مربی‌گریِ خود خاتمه دهد!

 

 

 

…عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قَالَ عِیسَى اِبْنُ مَرْیَمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ:

«مَنْ‏ کَثُرَ کَذِبُهُ‏ ذَهَبَ بَهَاؤُهُ.»

 الکافی، ج‏۲، ص۳۴۱

 

از امام صادق، از حضرت عیسی (علی‌نبیناوآله‌وعلیه‌السلام) نقل شده است:

«کسی که دروغش زیاد شود، ارزش و اعتبارش کم می‌شود.»

 

 

 

قالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ:

«مَنْ‏ عُرِفَ‏ بِالْکَذِبِ‏ قَلَّتِ الثِّقَةُ بِهِ.»

 عیون‌الحکم‌والمواعظ، ص۴۵۸

 

از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است:

«کسی که به دروغ‌گویی معروف شود، اعتماد به او کاهش می‌یابد.»

 

 

 

قالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ:

«الْکَذَّابُ وَ الْمَیِّتُ سَوَاءٌ فَإِنَّ فَضِیلَةَ الْحَیِّ عَلَى الْمَیِّتِ الثِّقَةُ بِهِ فَإِذَا لَمْ یُوثَقْ بِکَلَامِهِ بَطَلَتْ حَیَاتُه‏.»

 غررالحکم‌ودررالکلم، ص۱۲۰

 

از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است:

«دروغ‌گو با مُرده مساوی است؛ چراکه برتریِ زنده بر مرده، این است که قابل اعتماد است. پس هرگاه به سخنش اعتماد نشود، حیاتش باطل خواهد بود.»

 

خودم کردم که لعنت...!

 

...عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

«مَنْ عَرَفَ مِنْ عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِ اَللَّهِ کَذِباً إِذَا حَدَّثَ وَ خُلْفاً إِذَا وَعَدَ وَ خِیَانَةً إِذَا اُؤْتُمِنَ ثُمَّ اِئْتَمَنَهُ عَلَى أَمَانَةٍ کَانَ حَقّاً عَلَى اَللَّهِ تَعَالَى أَنْ یَبْتَلِیَهُ فِیهَا ثُمَّ لاَ یُخْلِفَ عَلَیْهِ وَ لاَ یَأْجُرَهُ.»

 الکافی، ج۵، ص۲۹۹

 

از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:

«هرکس بنده‌ای از بندگان خداوند را (چنین) بشناسد؛ که وقتی سخن می‌گوید، دروغ می‌گوید، وقتی وعده می‌دهد، خُلف وعده می‌کند و وقتی امانتی به او سپرده می‌شود، خیانت می‌کند،

بعد [از این‌که او را با این ویژگی‌ها شناخت]، او را امین بشمارد و امانتی به او بسپارد،

[دراین‌صورت] خداوند (تعالی) حق دارد که در مورد این امانت او را دچار بلا سازد، بعد هم، آن امانت را به او باز نگرداند و (بابت این ابتلاء) پاداشی هم به او ندهد.»

 

 

 

...عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قَالَ:

«لَیْسَ لَکَ أَنْ تَتَّهِمَ مَنِ اِئْتَمَنْتَهُ وَ لاَ تَأْتَمِنَ اَلْخَائِنَ وَ قَدْ جَرَّبْتَهُ.»

 الکافی، ج۵، ص۲۹۸

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«تو حق نداری کسی را که او را امین شمرده‌ای، متهم سازی

و حق نداری به خیانت‌کننده - در صورتی که او را تجربه کرده‌ای - اعتماد کنی.»

 

 

 

...عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ إِبْرَاهِیمَ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی حَدِیثٍ لَهُ أَنَّهُ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ:

«مَنِ اِئْتَمَنَ غَیْرَ مُؤْتَمَنٍ فَلاَ حُجَّةَ لَهُ عَلَى اَللَّهِ.»

 الکافی، ج۵، ص۲۹۸

 

از امام باقر نقل شده است که در ضمن حدیثی، به (فرزندشان) امام صادق (علیهماالسلام) فرمودند:

«هرکس، شخص غیرقابل‌اعتمادی را امین شمارد [و به او امانتی سپارد]، بر خداوند حجتی ندارد.»[*]

 

 

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[*] مقصود این است که دیگر حق ندارد از خداوند گله کند که چرا چنین شد یا از او بخواهد که ضررش را جبران کند یا در آخرت از او توقع داشته باشد که در ازای آسیبی که از این بابت دیده است، پاداشی دریافت کند.

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

مطالعه این مطلب مرتبط که پیش‌تر ارائه شده بود، خالی از لطف نیست:

«البته حواس‌تان باشد!»

 

بد به دلت راه نده

 

...عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

«أَتَى رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ رَسُولَ اللَّهِ ص فَقَالَ: هَذِهِ ابْنَةُ عَمِّی وَ امْرَأَتِی لَا أَعْلَمُ إِلَّا خَیْراً وَ قَدْ أَتَتْنِی بِوَلَدٍ شَدِیدِ السَّوَادِ مُنْتَشِرِ الْمَنْخِرَیْنِ جَعْدٍ قَطَطٍ أَفْطَسِ الْأَنْفِ لَا أَعْرِفُ شِبْهَهُ فِی أَخْوَالِی وَ لَا فِی أَجْدَادِی. فَقَالَ لِامْرَأَتِهِ: «مَا تَقُولِینَ؟» قَالَتْ: لَا وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً مَا أَقْعَدْتُ مَقْعَدَهُ مِنِّی مُنْذُ مَلَکَنِی أَحَداً غَیْرَهُ. قَالَ: فَنَکَسَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِرَأْسِهِ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ بَصَرَهُ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى الرَّجُلِ فَقَالَ: «یَا هَذَا إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ آدَمَ تِسْعَةٌ وَ تِسْعُونَ عِرْقاً کُلُّهَا تَضْرِبُ فِی النَّسَبِ فَإِذَا وَقَعَتِ النُّطْفَةُ فِی الرَّحِمِ اضْطَرَبَتْ تِلْکَ الْعُرُوقُ تَسْأَلُ اللَّهَ الشُّبْهَةَ لَهَا فَهَذَا مِنْ تِلْکَ الْعُرُوقِ الَّتِی لَمْ یُدْرِکْهَا أَجْدَادُکَ وَ لَا أَجْدَادُ أَجْدَادِکَ خُذْ إِلَیْکَ ابْنَکَ.» فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ: فَرَّجْتَ عَنِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ.»

 الکافی، ج‏۵، ص۵۶۱

 

از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:

«مردی از انصار نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمد و عرض کرد:

این زن، دخترعمو و همسر من است. من جز خوبی (از او) چیزی نمی‌دانم، اما فرزندی برایم (به دنیا) آورده که بسیار سیاه‌رو است، سوراخ بینی‌اش بزرگ است، موهایش فرفری هستند و بینی‌اش پهن است. من نه در میان دایی‌هایم و نه در اجدادم کسی را نمی‌شناسم که شبیه او باشد.

حضرت به همسر آن مرد فرمودند:

«تو چه می‌گویی؟»

زن عرض کرد:

نه، قسم به خدایی که تو را به حق به عنوان پیامبر فرستاده است، از زمانی که مرا اختیار کرده است، هیچ‌کس جز او را جایگزینش نکرده‌ام.

رسول خدا مدتی طولانی سرشان را پایین انداختند. سپس نگاهشان را به آسمان بلند کردند، رو به آن مرد کردند و فرمودند:

«ای مرد! هیچ انسانی نیست، مگراین‌که میان او و حضرت آدم، نود و نه رگ و ریشه است که همگی در نَسَب نقش دارند. وقتی نطفه در رَحِم قرار می‌گیرد، این رگ‌ها به تکاپو می‌افتند و از خداوند می‌خواهند نطفه شبیه آنان شود. این فرزند از آن رگ‌هایی است که نه اجداد تو و نه اجداد اجدادت از آن‌ها نبوده‌اند. پسرت را بگیر (بپذیر.)»

زن عرض کرد:

مشکلم را برطرف نمودید، ای رسول خدا!»

 

به دوستت اعتماد کامل نکن

 

...عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏:

«لَا تَثِقْ بِأَخِیکَ کُلَّ الثِّقَةِ فَإِنَّ صَرْعَةَ الِاسْتِرْسَالِ لَنْ تُسْتَقَالَ‏.»

 الکافی، ج‏۲، ص۶۷۲

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:

«به برادر(ایمانی)ات اعتمادِ کامل نکن! 

زیرا زمین‌خوردنی که از روی سهل‌گیری باشد، هرگز جبران نمی‌شود.»

 

آن‌چه در آخرالزمان کم‌یاب می‌شود

 

قَالَ ص:

«أَقَلُّ مَا یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ أَخٌ یُوثَقُ بِهِ أَوْ دِرْهَمٌ مِنْ حَلَالٍ»
 تحف‌العقول، ص۵۴

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: 
«کم‌ترین چیزی که در آخرالزمان یافت می‌شود (دو چیز است):
۱- برادری که قابل اعتماد باشد،
۲- یا درهمی که از حلال باشد.»
 

 

 

پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

چند برداشت از حدیث:
۱- با این توصیفات، به نظر می‌رسد در آستانه‌ی آخرالزمان، و یا حتی در آن، واقع شده‌ایم!
۲- آن‌چه کم‌یاب شود، ارزش‌مند می‌گردد. لازم است قدرِ «برادر دینی قابل اعتماد» و «مال حلالِ» خود را بدانیم و در دست‌یابی، نگه‌داری و توسعه‌ی آن‌ها بکوشیم.
۳- مراقب ورود «افراد غیرقابل اعتماد» و «مال حرام» به زندگی‌مان باشیم.
۴- به خطا رفتنِ اکثریت، نشانه‌ی سختیِ امتحان است. ما هم در معرض هستیم، کلاه خود را سِفت بچسبیم!

 

البته حواس‌تان باشد!

 

پیش‌تر مطلبی منتشر شد با این عنوان: «حسن‌ظن به برادر ایمانی تا چه حد؟!!!»

 

در آن روایت، امام کاظم (علیه‌السلام) شدیداً به «حسن‌ظن نسبت به برادر ایمانی» تأکید فرموده بودند.

تا آن ‌جا که اگر ۵۰ نفر علیه وی سوگند خوردند و رد کرد، سخن او را راست شمار و سوگند آنان را دروغ! [الکافی، ج۸، ص۱۴۷] 

با این‌حال،...

این حدیث نیز از هم‌ایشان (علیه‌السلام) قابل تأمّل است؛

 

«إِذَا کَانَ‏ الْجَوْرُ أَغْلَبَ‏ مِنَ‏ الْحَقِ‏، لَمْ یَحِلَّ لِأَحَدٍ أَنْ یَظُنَّ بِأَحَدٍ خَیْراً، حَتّى‏ یَعْرِفَ ذلِکَ مِنْهُ».

 الکافی، ج۵، ص۲۹۸

 

«آن‌هنگام که جور[۱] بر حق[۲] غالب گشت، بر احدی روا نباشد که به دیگری گمان نیک بَرَد، تا زمانی که آن (نیکی) را در وی بیابد.»

 

 

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] جور: انحراف از طریق، خلافِ عدل.

[۲] حق: صحت و درستی، خلافِ باطل.