حتی در عبادت خدا هم زیاده‌روی نکنید!

 

…عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «یَا عَلِیُّ إِنَّ هَذَا الدِّینَ مَتِینٌ فَأَوْغِلْ فِیهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُبَغِّضْ إِلَى نَفْسِکَ عِبَادَةَ رَبِّکَ فَإِنَّ الْمُنْبَتَّ یَعْنِی الْمُفْرِطَ لَا ظَهْراً أَبْقَى وَ لَا أَرْضاً قَطَعَ فَاعْمَلْ عَمَلَ مَنْ یَرْجُو أَنْ یَمُوتَ هَرِماً وَ احْذَرْ حَذَرَ مَنْ یَتَخَوَّفُ أَنْ یَمُوتَ غَداً.»

 الکافی، ج۲، ص۸۷

 

از امام صادق نقل شده است که رسول خدا به امیرالمؤمنین (صلوات‌الله‌علیهم) فرمودند:

«ای علی! به‌راستی که این دین محکم و استوار است؛ پس در آن به نرمی و ملایمت پیش برو و عبادت پروردگارت را برای نفْست ناپسند و منفور نکن!

زیرا کسی که بر پشت مَرکبش زیاد بار بزند - یعنی کسی که افراط ورزد، - نه کمری (برای مرکبش) باقی می‌گذارد و نه راه را طی می‌کند (و به مقصد می‌رسد.)

پس، مانند کسی که امید دارد در سال‌خوردگی می‌میرد، عمل (عبادت) کن![۱]

و مانند کسی که نگران است فردا می‌میرد، احتیاط[۲] کن!»[۳]

 

 

 

…عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «لَا تُکَرِّهُوا إِلَى أَنْفُسِکُمُ الْعِبَادَةَ.»

 الکافی، ج۲، ص۸۶

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«عبادت را برای نفْس‌هایتان به چیزی مکروه و ناپسند تبدیل نکنید.»

 

 

 

…عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً فَعَمِلَ عَمَلًا قَلِیلًا جَزَاهُ بِالْقَلِیلِ الْکَثِیرَ وَ لَمْ یَتَعَاظَمْهُ أَنْ یَجْزِیَ بِالْقَلِیلِ الْکَثِیرَ لَهُ.»

 الکافی، ج۲، ص۸۶

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«به‌راستی که خداوند (عزّوجلّ) هرگاه بنده‌ای را دوست بدارد، اگر آن بنده عملِ کمی هم انجام دهد، در ازای آن عملِ کم، پاداش زیاد می‌دهد و این‌که در ازای عملِ کم به او زیاد پاداش می‌دهد، هرگز بر خداوند سنگین نخواهد بود.»

 

 

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] چنین کسی احساس می‌کند فرصت کافی برای عبادت دارد. بنابراین در انجام عبادات دچار اضطراب و عجله و دست‌پاچگی و افراط و زیاده‌روی نمی‌شود و در انجام عبادات به‌میانه رفتار می‌کند.

[۲] در متن اصلی، از واژه «حَذَر» استفاده شده که در کتب لغت چنین معنا شده: احتراز از چیز ترسناک، احتیاط، هوش‌یاری، حالت آمادگی برای دفع ضرری که در کمین است.

[۳] چنین کسی بی‌خیال نخواهد بود که حالا حالاها فرصت هست. بنابراین در انجام واجبات و ترک محرمات و توبه و ایفای حق‌الله و جبران حق‌الناس، دچار تفریط و کوتاهی و تسویف و امروزفردا کردن نمی‌شود.

 

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

از مجموع احادیث مرتبط که پیش‌تر نیز ذکر شده است، می‌توان چنین جمع‌بندی کرد که:

- در انجام اعمالِ واجب، هیچ رخصتی نیست و کوتاهی در آن‌ها جایز نیست. (هرچند عبادات واجب نیز باید با تأنّی و طمأنینه و آرامش ادا شوند تا ثمربخش نیز باشند.)

- اما در خصوص انجام اعمال مستحب، باید در مواقعی اقدام کرد که نفْس نشاط دارد. عبادات مستحب را نباید بر نفْس تحمیل کرد؛ زیرا علاوه بر این‌که مفیدِ فایده نیست و غرض از انجام عبادت را تأمین نمی‌کند، موجب نفرت از عبادت نیز می‌شود. (البته انسان می‌تواند با تمهیدات و مقدمه‌چینی‌هایی، نشاط عبادی را در خود ایجاد کند.)

 

 

 

مطالب مرتبط پیشین:

- «توصیه عبادی امام باقر به فرزند نوجوانشان»

- «مواد لازم برای بی‌دین کردن مردم!»

- «توجه! باید از هرکس به قدر مرتبه‌ی ایمانش توقع داشت»

- «نفست را این‌گونه گول بزن؛ راحت‌گیری در مستحبات، سخت‌گیری در واجبات»

- «انجام مستحبات، تا زمانی که خللی به واجبات وارد نکنند»

- «در دوره آماده‌سازی فرزندان برای نماز، سخت‌گیر نباشید»

 

نفست را این‌گونه گول بزن؛ راحت‌گیری در مستحبات، سخت‌گیری در واجبات

 

امیر مؤمنان (علیه‌السلام) در نامه‌ای به حارث همدانی فرمودند:

«خَادِعْ‏ نَفْسَکَ‏ فِی‏ الْعِبَادَةِ وَ ارْفُقْ بِهَا وَ لَا تَقْهَرْهَا وَ خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا إِلَّا مَا کَانَ مَکْتُوباً عَلَیْکَ مِنَ الْفَرِیضَةِ فَإِنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ تَعَاهُدِهَا عِنْدَ مَحَلِّهَا»

 نهج البلاغة، ص۴۶۰، نامه۶۹

 

«نفس خود را در (مورد انجام) عبادت بفریب؛ با او ملایمت نما، به او زور نگو و او را هنگام فراغت و نشاطش به کار گیر،

مگر این‌که آن عبادت بر تو واجب باشد؛ که در این‌صورت چاره‌ای جز انجام آن و وفای به آن در وقتش نیست.»

 

آیا نگاه ما به «امر به معروف» شبیه نگاه «اهل بیت» است؟

 

قالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام):
«إِنَّ الْإِیمَانَ عَشْرُ دَرَجَاتٍ بِمَنْزِلَةِ السُّلَّمِ یُصْعَدُ مِنْهُ مِرْقَاةً بَعْدَ مِرْقَاةٍ فَلَا یَقُولَنَّ صَاحِبُ الِاثْنَیْنِ لِصَاحِبِ الْوَاحِدِ لَسْتَ عَلَى شَیْ‏ءٍ حَتَّى یَنْتَهِیَ إِلَى الْعَاشِرِ فَلَا تُسْقِطْ مَنْ هُوَ دُونَکَ فَیُسْقِطَکَ مَنْ هُوَ فَوْقَکَ وَ إِذَا رَأَیْتَ مَنْ هُوَ أَسْفَلُ مِنْکَ بِدَرَجَةٍ فَارْفَعْهُ إِلَیْکَ بِرِفْقٍ وَ لَا تَحْمِلَنَّ عَلَیْهِ مَا لَا یُطِیقُ فَتَکْسِرَهُ- فَإِنَّ مَنْ کَسَرَ مُؤْمِناً فَعَلَیْهِ جَبْرُهُ.»

 

 الکافی، ج‏۲، ص۴۵

 

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
«به راستی که ایمان ده درجه است؛ مانند نردبان، که پله‌هایش یکی پس از دیگری طی می‌شوند.
کسی که بر پله دوم ایستاده، نباید به کسی که بر پله اول است بگوید «تو ایمان نداری»، همین‌طور دیگران، تا برسد به پله دهم.
پس کسی را که پایین‌تر از توست، سقوط مده، تا کسی که بالاتر از توست، تو را سقوط ندهد.
اگر دیدی کسی یک پله از تو پایین‌تر است، او را با ملایمت به سوی خود بالا بکش و چیزی را که طاقتش را ندارد، بر او بار مکن که او را می‌شکنی.
به راستی کسی که مؤمنی را بشکند، باید جبران کند.»