...عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ قَالَ:
«إِذَا أَعْطَیْتُمُوهُمْ فَلَقِّنُوهُمُ الدُّعَاءَ فَإِنَّهُ یُسْتَجَابُ الدُّعَاءُ لَهُمْ فِیکُمْ وَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ فِی أَنْفُسِهِمْ.»
الکافی، ج۴، ص۱۷
از امام صادق یا امام کاظم (علیهماالسلام) نقل شده است:
«هرگاه به آنان (کسانی که درخواست کمک کرده‌اند) چیزی بخشیدید، دعایی از زبانشان (در حق خودتان) بگیرید؛
زیرا دعای آنان در حق شما مستجاب است، اما دعایشان در حق خودشان مستجاب نیست.»
...عَنْ مُبَارَکٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع:
«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَضَعَ الزَّکَاةَ قُوتاً لِلْفُقَرَاءِ وَ تَوْفِیراً لِأَمْوَالِکُمْ.»
الکافی، ج۳، ص۴۹۸
از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:
«به‌راستی‌که خداوند (عزّوجلّ) زکات را (سببِ) «سیر شدنِ فقرا» و «فراوانیِ اموالتان» قرار داده است.»
پیش‌تر در مورد علی بن یقطین عرض شد که وی از اصحاب امام صادق و امام کاظم (علیهماالسلام) بود، با تأیید ایشان به وزارت هارون‌الرشید رسیده بود، مذهبش را با تقیه پنهان می‌کرد و از این طریق خدماتی به شیعیان ارائه می‌نمود.
حال جالب است بدانید نخست‌وزیرِ پادشاهی که تقریباً بر نیمی از کره زمین حکومت می‌کرد، چرا از یک شتردار خواست پا روی صورتش بگذارد؟!
...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصُّوفِیِّ قَالَ: اسْتَأْذَنَ إِبْرَاهِیمُ الْجَمَّالُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ الْوَزِیرِ فَحَجَبَهُ فَحَجَّ عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ فِی تِلْکَ السَّنَّةِ فَاسْتَأْذَنَ بِالْمَدِینَةِ عَلَى مَوْلَانَا مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ فَحَجَبَهُ فَرَآهُ ثَانِیَ یَوْمِهِ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ یَا سَیِّدِی مَا ذَنْبِی فَقَالَ: «حَجَبْتُکَ لِأَنَّکَ حَجَبْتَ أَخَاکَ إِبْرَاهِیمَ الْجَمَّالَ وَ قَدْ أَبَى اللَّهُ أَنْ یَشْکُرَ سَعْیَکَ أَوْ یَغْفِرَ لَکَ إِبْرَاهِیمُ الْجَمَّالُ.» فَقُلْتُ: سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ مَنْ لِی بِإِبْرَاهِیمَ الْجَمَّالِ فِی هَذَا الْوَقْتِ وَ أَنَا بِالْمَدِینَةِ وَ هُوَ بِالْکُوفَةِ. فَقَالَ: «إِذَا کَانَ اللَّیْلُ فَامْضِ إِلَى الْبَقِیعِ وَحْدَکَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَعْلَمَ بِکَ أَحَدٌ مِنْ أَصْحَابِکَ وَ غِلْمَانِکَ وَ ارْکَبْ نَجِیباً هُنَاکَ مُسْرَجاً.» قَالَ: فَوَافَى الْبَقِیعَ وَ رَکِبَ النَّجِیبَ وَ لَمْ یَلْبَثْ أَنْ أَنَاخَهُ عَلَى بَابِ إِبْرَاهِیمَ الْجَمَّالِ بِالْکُوفَةِ فَقَرَعَ الْبَابَ وَ قَالَ: أَنَا عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ الْجَمَّالُ مِنْ دَاخِلِ الدَّارِ وَ مَا یَعْمَلُ عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ الْوَزِیرُ بِبَابِی فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ یَا هَذَا إِنَّ أَمْرِی عَظِیمٌ وَ آلَى عَلَیْهِ أَنْ یَأْذَنَ لَهُ فَلَمَّا دَخَلَ قَالَ یَا إِبْرَاهِیمُ إِنَّ الْمَوْلَى ع أَبَى أَنْ یَقْبَلَنِی أَوْ تَغْفِرَ لِی فَقَالَ: یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ فَآلَى عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ عَلَى إِبْرَاهِیمَ الْجَمَّالِ أَنْ یَطَأَ خَدَّهُ فَامْتَنَعَ إِبْرَاهِیمُ مِنْ ذَلِکَ فَآلَى عَلَیْهِ ثَانِیاً فَفَعَلَ فَلَمْ یَزَلْ إِبْرَاهِیمُ یَطَأُ خَدَّهُ وَ عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ یَقُولُ: اللَّهُمَّ اشْهَدْ ثُمَّ انْصَرَفَ وَ رَکِبَ النَّجِیبَ وَ أَنَاخَهُ مِنْ لَیْلَتِهِ بِبَابِ الْمَوْلَى مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع بِالْمَدِینَةِ فَأَذِنَ لَهُ وَ دَخَلَ عَلَیْهِ فَقَبِلَهُ.
عیون‌المعجزات، ص۱۰۱
نقل شده است: ابراهیم جمّال(شتردار) از علی‌بن‌یقطین که وزیر (هارون‌الرشید) بود، اجازه خواست که نزدش برود، اما علی‌بن‌یقطین او را راه نداد.
در همان‌سال، علی‌بن‌یقطین به حج رفت و وقتی (پس از انجام حج، برای تجدید بیعت با اهل‌بیت) به مدینه رفت، از امام کاظم (علیه‌السلام) اجازه خواست نزد ایشان برود، اما امام او را راه نداد!
فردای آن روز علی‌بن‌یقطین امام را دید و به ایشان عرض کرد: ای سرور من! گناه من چیست؟
حضرت فرمودند: «تو را راه ندادم، زیرا تو برادرت، ابراهیم جمّال را راه ندادی و خداوند ابا دارد از این‌که سعی تو را در (حج) سپاس گذارد، مگراین‌که ابراهیم جمّال تو را ببخشد.»
علی‌بن‌یقطین گوید: عرض کردم: ای سرور و مولای من! من ابراهیم جمّال را در این وقت از کجا پیدا کنم؟! من در مدینه‌ام و او در کوفه است!
حضرت فرمودند: «هرگاه شب شد، بدون این‌که کسی از یاران و غلامانت بفهمد، تنها به بقیع برو و با مرکب (شترِ) خوب و زین‌شده‌ای که آن‌جا هست، حرکت کن.»
علی‌بن‌یقطین گوید: (وقتی سوار شدم،) چیزی نگذشت که مرکب را جلوی درب خانه‌ی ابراهیم جمّال در کوفه، به زانو نشاندم. درب خانه‌اش را زدم و گفتم: من علی‌بن‌یقطین هستم.
ابراهیم جمّال از داخلِ خانه گفت: علی‌بن‌یقطین وزیر، دربِ خانه‌ی من چه کار دارد؟!
علی‌بن‌یقطین گفت: ای مرد! کار مهمی دارم.
و او را قسم داد که اجازه دهد وارد شود.
وقتی وارد شد، گفت: ای ابراهیم! مولایمان ابا دارد که مرا بپذیرد، مگراین‌که تو مرا ببخشی.
ابراهیم گفت: خداوند تو را ببخشد.
علی‌بن‌یقطین، ابراهیم جمال را قسم داد که پا روی گونه‌اش بگذارد.
ابراهیم از این‌کار خودداری کرد.
بار دوم او را قسم داد.
ابراهیم چنین کرد و وقتی پای ابراهیم روی گونه‌اش بود، علی‌بن‌یقطین گفت: «خدایا! شاهد باش!»
سپس از خانه‌اش خارج شد و سوار بر آن مرکب شد و در همان شب آن را جلوی درب خانه امام کاظم (علیه‌السلام) در مدینه، به زانو نشاند. از حضرت اجازه ورود خواست و وارد شد.
حضرت نیز او را پذیرفتند.
پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بیان این حدیث از زبان شیرین مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی و درس عملی زیبایی که به مسلمانان می‌دهند، دیدنی است.
پیش‌تر در مورد علت تأکید اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بر خواندن نمازهای نافله، حدیثی ارائه شد.
جالب است بدانید علت تأکید بر انجام غسل جمعه نیز شبیه علت خواندن نمازهای نافله است...
...عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْأَوَّلَ ع: کَیْفَ صَارَ غُسْلُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَاجِباً؟ فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَتَمَّ صَلَاةَ الْفَرِیضَةِ بِصَلَاةِ النَّافِلَةِ وَ أَتَمَّ صِیَامَ الْفَرِیضَةِ بِصِیَامِ النَّافِلَةِ وَ أَتَمَّ وُضُوءَ الْفَرِیضَةِ بِغُسْلِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ مَا کَانَ فِی ذَلِکَ مِنْ سَهْوٍ أَوْ تَقْصِیرٍ أَوْ نِسْیَانٍ أَوْ نُقْصَانٍ.»
الکافی، ج۳، ص۴۲
حسین‌بن‌خالد گوید:
از امام کاظم (علیه‌السلام) پرسیدم:
چه‌طور غسل روز جمعه، واجب[1] شده‌است؟
حضرت فرمودند:
«به‌راستی که خداوند (تبارک‌وتعالی) نماز فریضه[2] را با نماز نافله[3] کامل کرده‌است،
روزه‌ی فریضه[4] را با روزه‌ی نافله[5] کامل کرده‌است،
و وضوی فریضه[6] را با غسل روز جمعه کامل کرده‌است؛
از اشتباهات، کوتاهی‌ها، فراموشی‌ها یا نواقصی که در آن رخ می‌دهد.»[7]
پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] باید توجه داشت که «وجوب» در روایات، لزوماً به معنای «وجوب» در اصطلاح کتب فقهی نیست، بلکه به معنای لزوم و ثبوت است و نشان‌دهنده‌ی تأکید شدید شارع بر فعلی است که «واجب» شمرده شده و در این‌جا به‌معنای شدت استحباب غسل جمعه است.
[2] نماز فریضه: نمازهای واجب.
[3] نماز نافله: ۳۴رکعت نماز مستحبی که تأکید شده در کنار نمازهای یومیه خوانده شود؛ ۲رکعت پیش از نماز صبح، ۸رکعت پیش از نماز ظهر، ۸رکعت پیش از نماز عصر، ۴رکعت بعد از نماز مغرب، ۲رکعت نشسته بعد از نماز عشاء و ۱۱رکعت نماز شب از نیمه‌شب تا اذان صبح.
[4] روزه‌ی فریضه: روزه‌های واجب ماه مبارک رمضان.
[5] روزه‌ی نافله: روزه‌های مستحبی که در اوقات مختلف توصیه شده‌اند؛ مثل روزه ماه‌های رجب و شعبان یا ۳روز روزه در هر ماه قمری (اولین و آخرین پنج‌شنبه ماه و چهارشنبه میانیِ آن).
[6] وضوی فریضه: وضوی که برای خواندن نمازهای فریضه (واجب) گرفته می‌شوند.
[7] به‌هرحال اعمال واجبی که انسان انجام می‌دهد، خالی از نقص نیست و راه‌کار اهل‌بیت برای کامل کردنِ این اعمال و اطمینان از انجام دستورات الهی، انجام اعمال مستحبیِ اشاره‌شده است.
...عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع: یَزُورُ الْمُؤْمِنُ أَهْلَهُ؟ فَقَالَ: «نَعَمْ.» فَقُلْتُ: فِی کَمْ؟ قَالَ: «عَلَی قَدْرِ فَضَائِلِهِمْ مِنْهُمْ مَنْ یَزُورُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَزُورُ فِی کُلِّ یَوْمَیْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَزُورُ فِی کُلِّ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ.» قَالَ: ثُمَّ رَأَیْتُ فِی مَجْرَی کَلَامِهِ أَنَّهُ یَقُولُ: «أَدْنَاهُمْ مَنْزِلَةً یَزُورُ کُلَّ جُمْعَةٍ.» قَالَ: قُلْتُ: فِی أَیِّ سَاعَةٍ؟ قَالَ: «عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ وَ مِثْلِ ذَلِکَ.» قَالَ: قُلْتُ: فِی أَیِّ صُورَةٍ؟ قَالَ: «فِی صُورَةِ الْعُصْفُورِ أَوْ أَصْغَرَ مِنْ ذَلِکَ فَیَبْعَثُ اللَّهُ تَعَالَی مَعَهُ مَلَکاً فَیُرِیهِ مَا یَسُرُّهُ وَ یَسْتُرُ عَنْهُ مَا یَکْرَهُ فَیَرَی مَا یَسُرُّهُ وَ یَرْجِعُ إِلَی قُرَّةِ عَیْنٍ.»
الکافی، ج۳، ص۲۳۱
اسحاق‌بن‌عمار گوید:
به امام کاظم (علیه‌السلام) عرض کردم:
این مؤمن به دیدار خانواده‌اش می‌رود؟
حضرت فرمودند:
«بله.»
عرض کردم:
چندوقت یک‌بار؟
فرمودند:
«(بستگی دارد) به مقدار فضائلشان؛ بعضی‌شان هر روز به دیدار (خانواده‌شان) می‌روند، بعضی‌شان هر دو روز یک‌بار، بعضی‌شان هر سه روز یک‌بار.»
حضرت ادامه دادند و فرمودند:
«کسی که پایین‌ترین منزلت را دارد، هر جمعه به دیدار (خانواده‌شان) می‌رود.»
اسحاق گوید: عرض کردم:
در چه ساعتی (از شبانه‌روز)؟
فرمودند:
«ظهر(به بعد) و مانند آن.»
عرض کردم:
در چه شکل و شمایلی؟
فرمودند:
«به شکل گنجشک یا (پرندگانی) کوچک‌تر از آن.
خداوند (تعالی) همراه او فرشته‌ای را می‌فرستد و آن‌چه را که او را شادمان می‌کند، نشانش می‌دهد و آن‌چه را که او بدش می‌آید، از او پنهان می‌کند.
پس آن‌چه شادمانش می‌کند را می‌بیند و این موجب روشنیِ چشمش می‌شود.»
...عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ: الْمُؤْمِنُ یَعْلَمُ بِمَنْ یَزُورُ قَبْرَهُ؟ قَالَ: «نَعَمْ وَ لَا یَزَالُ مُسْتَأْنِساً بِهِ مَا دَامَ عِنْدَ قَبْرِهِ فَإِذَا قَامَ وَ انْصَرَفَ مِنْ قَبْرِهِ دَخَلَهُ مِنِ انْصِرَافِهِ عَنْ قَبْرِهِ وَحْشَةٌ.»
الکافی، ج۳، ص۲۲۸
از اسحاق‌بن‌عمار نقل شده‌است:
به امام کاظم (علیه‌السلام) عرض کردم:
آیا مؤمن (میت) نسبت به کسی‌که به زیارت قبرش بیاید، آگاه می‌شود؟
حضرت فرمودند:
«بله و تاوقتی‌که بر سر قبرش باشد، دائماً با او انس دارد. اما وقتی برخیزد و از کنار قبرش برود، به‌خاطر رفتن او از کنار قبرش، دچار وحشت (از تنهایی) می‌شود.»
...عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع یَقُولُ:
«لَا تُذْهِبِ الْحِشْمَةَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَخِیکَ أَبْقِ مِنْهَا فَإِنَّ ذَهَابَهَا ذَهَابُ الْحَیَاءِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۷۲
از امام کاظم نقل شده‌است که فرمودند:
«حرمت میان خود و برادر(ایمانی)ات را از بین مبر، مقداری از آن را باقی بگذار؛
چراکه از بین رفتنِ این حرمت، از بین رفتنِ حیاست.»
عنْ دُرُسْتَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع یقُولُ:
«إِذَا مَرِضَ الْمُؤْمِنُ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی صَاحِبِ الشِّمَالِ لَا تَکتُبْ عَلَی عَبْدِی مَا دَامَ فِی حَبْسِی وَ وَثَاقِی ذَنْباً وَ یوحِی إِلَی صَاحِبِ الْیمِینِ أَنِ اکتُبْ لِعَبْدِی مَا کنْتَ تَکتُبُهُ فِی صِحَّتِهِ مِنَ الْحَسَنَاتِ.»
الکافی، ج۳، ص۱۱۴
از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«هرگاه مؤمن بیمار می‌شود، خداوند (عزّوجلّ)
به (فرشته‌ی) همراه سمت چپش وحی می‌فرماید که تا وقتی بنده‌ام در زندان و بند من است، گناهی ننویس
و به (فرشته‌ی) همراه سمت راستش وحی می‌فرماید که برای بنده‌ام همان حسناتی را که در زمان سلامتی‌اش می‌نوشتی، بنویس.»
...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: دَخَلَ أَبُو حَنِیفَةَ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ: لَهُ رَأَیْتُ ابْنَکَ مُوسَى ع یُصَلِّی وَ النَّاسُ یَمُرُّونَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَا یَنْهَاهُمْ وَ فِیهِ مَا فِیهِ. فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: «ادْعُوا لِی مُوسَى» فَدُعِیَ فَقَالَ لَهُ: «یَا بُنَیَّ إِنَّ أَبَا حَنِیفَةَ یَذْکُرُ أَنَّکَ کُنْتَ تُصَلِّی وَ النَّاسُ یَمُرُّونَ بَیْنَ یَدَیْکَ فَلَمْ تَنْهَهُمْ.» فَقَالَ: «نَعَمْ یَا أَبَةِ إِنَّ الَّذِی کُنْتُ أُصَلِّی لَهُ کَانَ أَقْرَبَ إِلَیَّ مِنْهُمْ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ».» قَالَ: فَضَمَّهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى نَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ: «یَا بُنَیَّ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا مُودَعَ الْأَسْرَارِ.»
الکافی، ج۳، ص۲۹۷
از محمدبن‌مسلم نقل شده‌است:
ابوحنیفه[1] نزد امام صادق (علیه‌السلام) آمد و به حضرت گفت:
پسرت، موسی را دیدم که نماز می‌خواند و مردم از جلویش عبور می‌کردند، اما او آنان را (از این کار) باز نمی‌داشت و این درست نیست![2]
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«موسی را صدا بزنید تا نزد من بیاید.»
ایشان را صدا زدند (و آمد.) آن‌گاه حضرت به پسرشان فرمودند:
«پسرکم! ابوحنیفه می‌گوید تو نماز می‌خوانده‌ای و مردم از جلویت عبور میکردهاند، اما آنان را باز نمی‌داشته‌ای.»
امام کاظم (علیه‌السلام) فرمود:
«بله، ای پدر! کسی که من برای او نماز می‌خوانم، از مردم به من نزدیک‌تر است. خداوند (عزّوجلّ) می‌فرماید:
«وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ»؛ «ما از رگ گردن به انسان نزدیک‌تریم».»[3]
امام صادق (علیه‌السلام) فرزندشان را در آغوش گرفتند و فرمودند:
«پسرکم! پدر و مادرم به فدایت، ای گنجینه‌ی اسرار!»[4]
پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] ابوحنیفه، نعمان بن ثابت (۸۰ -۱۵۰ هـ ق) فقیه و متکلم نامدار کوفه و پایه‌گذار «مذهب حنفی»، از مذاهب چهارگانه اهل سنت است. اصلیتش کابلی بوده است و جدش ایرانی. وی یکی از بزرگ‌ترین فقهای اهل‌سنت به شمار می‌آید و به «امام اعظم» و «سراج الائمة» ملقب است.
[2] کسانی که به عربستان سفر کرده‌اند، نقل می‌کنند که اهل‌سنت حساسیت ویژه‌ای دارند که وقتی نماز می‌خوانند، کسی از جلویشان (یعنی حدفاصل جایی که ایستاده‌اند تا سجده‌گاه) عبور نکند و وقتی بعضی شیعیان که از این مسأله آگاه نیستند، از بین صفوف نماز عبور می‌کنند، با دست مانع می‌شوند و گاه محکم می‌زنند! گویا گمان می‌کنند اتصالشان با خداوند قطع می‌شود!
[3] سوره ق، آیه۱۱۶.
[4] این‌که حضرت فرزندشان را صدا کردند و مسأله را از او پرسیدند، احتمالاً هم برای تعلیم و تأدیب ابوحنیفه بوده‌است و هم برای شناساندنِ امام بعدی که علی‌القاعده باید وارث علم امام قبلی باشد؛ چنان‌چه بعد از امام صادق، فرزند دیگرشان، اسماعیل، ادعای امامت کرد و بزرگان شیعه نزد او رفتند و با سؤالاتشان او را سنجیدند و به امام کاظم رجوع کردند.
فی وصیة الإمام الکاظم ع لهشام:
«...إِذَا مَرَّ بِکَ أَمْرَانِ لَا تَدْرِی أَیُّهُمَا خَیْرٌ وَ أَصْوَبُ فَانْظُرْ أَیُّهُمَا أَقْرَبُ إِلَى هَوَاکَ فَخَالِفْهُ فَإِنَّ کَثِیرَ الصَّوَابِ فِی مُخَالَفَةِ هَوَاکَ...»
تحف‌العقول، ص۳۹۸
از مواعظ امام کاظم (علیه‌السلام) به هشام‌بن‌حکم:
«...هرگاه دو کار برایت پیش آمد که ندانستی کدام‌یک بهتر و درست‌تر است،
ببین کدام‌یک به هوای نفْست نزدیک‌تر است، با همان مخالفت کن؛
زیرا کار درست‌تر (نتیجه‌بخش‌تر)، در مخالفت کردن با هوای نفْست است...»
این روزها که ماجرای غم‌انگیز قتل دختر هفت‌ساله، آتنا اصلانی،[1] موجب تأثّر و خشم جامعه شده‌است، بازخوانی این حدیث از امام کاظم (علیه‌السلام) خالی از لطف نیست:
...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الْجَلَّابِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع یَقُولُ:
«إِذَا کَانَ الْجَوْرُ أَغْلَبَ مِنَ الْحَقِّ لَمْ یَحِلَّ لِأَحَدٍ أَنْ یَظُنَّ بِأَحَدٍ خَیْراً حَتَّى یَعْرِفَ ذَلِکَ مِنْهُ.»
الکافی، ج۵، ص۲۹۸
محمدبن‌هارون گوید از امام کاظم (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:
«آن‌هنگام که جور[2] بر حق[3] غالب گشت، بر احدی روا نیست که به دیگری گمانِ نیک بَرَد، تا زمانی که آن (نیکی) را در وی بیابد.»[4]
پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] گفته می‌شود قاتلِ متجاوز، مرد ۴۲ساله‌ای بوده که ۲فرزند داشته و در محله‌ای که پدر آتنا دست‌فروشی می‌کرده، کارگاه رنگرزی داشته و آتنا و پدرش گاهی برای خوردن آب و دستشویی رفتن، به کارگاه او می‌رفته‌اند.
[2] «جور»: انحراف از طریق، خلافِ عدل.
[3] «حق»: صحت و درستی، خلافِ باطل.
[4] واضح است در زمانه، محیط یا شرایطی که انحراف بر درستی و بدی بر نیکی غالب باشد، اعتماد به افرادی که آزموده نشده‌باشند و برادری‌شان را ثابت نکرده‌باشند، بی‌جا، ساده‌لوحانه و خسارت‌بار است.
...عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع:
«إِذَا وَعَدْتُمُ الصِّغَارَ فَأَوْفُوا لَهُمْ فَإِنَّهُمْ یرَوْنَ أَنَّکمْ أَنْتُمُ الَّذِینَ تَرْزُقُونَهُمْ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیسَ یغْضَبُ لِشَی‌ءٍ کغَضَبِهِ لِلنِّسَاءِ وَ الصِّبْیانِ.»
عدةالداعی‌ونجاح‌الساعی، ص۸۴
از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«هرگاه به کودکان وعده‌ای دادید، به آن عمل کنید؛
زیرا آن‌ها گمان می‌کنند این شما هستید که به آن‌ها روزی می‌رسانید.
به‌راستی که خداوند به‌اندازه‌ای که به‌خاطر زنان و کودکان خشمگین می‌شود، برای چیزی خشمگین نمی‌شود.»
انسان هرچه بزرگ‌تر می‌شود، اشتباهاتش بزرگ‌تر و خطرناک‌تر می‌شوند.
کمی پیش‌تر، مطلبی با عنوان «شیعیانی که در قتل اهل‌بیت دست داشتند» منتشر شد. در آن مطلب، این حدیث از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شد: «کسی که سخن ما (اهل‌بیت) را افشاء کند، ما را به‌اشتباه نکشته‌است، بلکه به‌عمد کشته‌است!»
خیلی پیش‌تر نیز در مطلبی با عنوان «وقتی امام از مناظره شاگرد جوانش کیف می‌کند» به تبحّر فوق‌العاده «هشام بن حکم» در فن مناظره و نیز علاقه امام صادق (علیه‌السلام) به وی اشاره شد.
هشام بن حکم، از کودکی جویای حقیقت بود و در فن مناظره در شهر خود رقیبی نداشت. در نوجوانی از عمویش (که با امام صادق علیه‌السلام در ارتباط بود) می‌خواهد که او را نزد امام ببرد تا با ایشان مناظره کند! هشام، پس از چند برخورد دقیق و حساب‌شده امام، شیعه می‌شود و ازآن‌پس، مهارت خدادادی‌اش در فن مناظره را در جهت دفاع از اهل‌بیت و نشر اعتقادات صحیح به‌کار می‌گیرد.
با وجود احادیث مدح‌کننده‌ای که از امامان شیعه در مورد هشام بن حکم صادر شده‌است، جلالت قدر او، در میان علمای شیعه، ثابت‌شده است.
اما این «عالم بزرگ»، یک «اشتباه بزرگ» انجام داده‌است؛
او در شرایطی که باید طبق دستور امام کاظم (علیه‌السلام)، علی‌رغم تحریک بدخواهان و خواسته نفسش، دندان روی جگر می‌گذاشت و از دفاع از اهل‌بیت خودداری می‌کرد و وارد بحث و مناظره نمی‌شد، نتوانست خود را کنترل کند و آن‌قدر بی‌احتیاطی کرد که مقدمه شهادت امام کاظم (علیه‌السلام) را فراهم آورد و خود نیز آواره گشت.
هرچند هشام‌بن‌حکم، به‌خاطر نیت خیری که داشت، به تصریح روایات، عاقبت‌به‌خیر شد و مورد رحمت قرار گرفت، اما ماجرای این اشتباه او، خواندنی و عبرت‌آموز است:
... عَنْ أَبِی یَحْیَى وَ هُوَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ زِیَادٍ الْوَاسِطِیُّ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ، قَالَ: سَمِعْتُهُ یُؤَدِّی إِلَى هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ رِسَالَةَ أَبِی الْحَسَنِ (ع) قَالَ لَا تَتَکَلَّمْ فَإِنَّهُ قَدْ أَمَرَنِی أَنْ آمُرَکَ أَنْ لَا تَتَکَلَّمَ، قَالَ: فَمَا بَالُ هِشَامٍ یَتَکَلَّمُ وَ أَنَا لَا أَتَکَلَّمُ، قَالَ: أَمَرَنِی أَنْ آمُرَکَ أَنْ لَا تَتَکَلَّمَ وَ أَنَا رَسُولُهُ إِلَیْکَ. قَالَ أَبُو یَحْیَى: أَمْسَکَ هِشَامُ بْنُ الْحَکَمِ عَنِ الْکَلَامِ شَهْراً لَمْ یَتَکَلَّمْ ثُمَ تَکَلَّمَ، فَأَتَاهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ، فَقَالَ لَهُ: سُبْحَانَ اللَّهِ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ تَکَلَّمْتَ وَ قَدْ نُهِیتَ عَنِ الْکَلَامِ! قَالَ مِثْلِی لَا یُنْهَى عَنِ الْکَلَامِ، قَالَ أَبُو یَحْیَى: فَلَمَّا کَانَ مِنْ قَابِلٍ، أَتَاهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ، فَقَالَ لَهُ: یَا هِشَامُ قَالَ لَکَ أَ یَسُرُّکَ أَنْ تَشْرَکَ فِی دَمِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ قَالَ لَا، قَالَ وَ کَیْفَ تَشْرَکُ فِی دَمِی فَإِنْ سَکَتَ وَ إِلَّا فَهُوَ الذَّبْحُ فَمَا سَکَتَ حَتَّى کَانَ مِنْ أَمْرِهِ مَا کَانَ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ).
رجال‌‌الکشی، ص۲۷۰
ابویحیی (اسماعیل‌بن‌زیاد) گوید: از عبدالرحمان‌بن‌حجّاج شنیدم که نامه‌ی امام کاظم (علیه‌السلام) را به هشام‌بن‌حکم تحویل داد و به او گفت: «مناظره نکن؛ که امام به من دستور داده‌است به تو دستور دهم مناظره نکنی!»
هشام هم‌چنان مناظره می‌کرد ولی من مناظره نمی‌کردم.
عبدالرحمان (مجدداً برای یادآوری) به هشام گفت: «حضرت به من دستور داده‌است به تو دستور دهم مناظره نکنی! من پیام‌آور ایشان به سوی تو هستم.»
ابویحیی گوید: هشام یک ماه از مناظره خودداری کرد، سپس شروع به مناظره نمود.
پس عبدالرحمان‌بن‌حجاج نزد هشام رفت و به او گفت: «سبحان الله! ای ابامحمد! باز که مناظره کردی، درحالی‌که من تو را از مناظره باز داشته‌بودم!»
هشام گفت: «کسی مثل من را، نمی‌توان از مناظره باز داشت!»
ابویحیی گوید: سال بعد، عبدالرحمان‌بن‌حجاج (که احتمالاً به حج رفته‌بود و خدمت امام رسیده‌بود و دستورات جدید را دریافت کرده‌بود و به عراق بازگشته‌بود) به هشام گفت:
حضرت فرمودند به تو بگویم: «ای هشام! آیا خوش‌حال می‌شوی که در ریختن خون مسلمانی شریک شوی؟»
هشام گفت: نه.
فرمودند: «پس چه‌طور می‌خواهی در ریختن خون من شریک شوی؟! اگر سکوت کردی، که هیچ، وگرنه، این کار تو (مناظره و بحث علمی با مخالفان)، ذبحِ من است.»
ابویحیی گوید: هشام سکوت نکرد، تا این‌که آن اتفاقات برای امام رخ داد.
یکی از قوانین کلی و غیرقابل‌تغییر عالَم، این است که «از هر دست بدهی، با همان دست می‌گیری» یا به تعبیر روایی: «کَمَا تَدِینُ تُدَانُ».
یکی از شاخه‌های این قانون، «رعایت حرمت ناموس دیگران» است. در زیر به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
مفضل بن عمر جُعفی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده‌است که فرمودند:
«ای مفضل! آیا می‌دانی چرا گفته‌شده‌است «کسی که زنا کند، با او زنا می‌شود.»؟»
عرض کردم: نه، فدایتان شوم.
حضرت فرمودند:
«در میان بنی‌اسرائیل، زنی زناکار بود و مردی که زیاد نزد او می‌رفت. آخرین باری که مرد نزد او رفت، خداوند بر زبان زن این حرف را جاری کرد که: «بدان که نزد همسرت باز می‌گردی و مردی را با او خواهی‌یافت.»
آن مرد با بدحالی از نزد زن خارج شد و با حالتی که سابقه نداشت به خانه‌اش وارد شد. او همیشه با اجازه وارد می‌شد، اما آن روز بدون اجازه. ناگهان در بسترش مردی را یافت. آن‌گاه هر دو نزاعشان را نزد حضرت موسی (علیه‌السلام) بردند.
جبرئیل بر حضرت موسی نازل شد و گفت: «ای موسی! کسی که زنا کند، روزی با او زنا می‌شود.»
حضرت موسی به آن دو نگریست و فرمود: «عفت پیشه کنید، تا نسبت به زنانتان عفت پیشه شود.»» [عفت: خود داری از امیال و شهوات نفسانی و کارهای زشت]
الکافی، ج۵، ص۵۵۳
نسبت به این مسئله، هنگام «انتخاب همسر» نیز هشدار داده شده‌است؛ چنان‌چه امام کاظم از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل فرموده‌اند:
«تَزَوَّجُوا إِلَى آلِ فُلَانٍ فَإِنَّهُمْ عَفُّوا فَعَفَّتْ نِسَاؤُهُمْ وَ لَا تَزَوَّجُوا إِلَى آلِ فُلَانٍ فَإِنَّهُمْ بَغَوْا فَبَغَتْ نِسَاؤُهُمْ وَ قَالَ مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ ... أَیُّهَا النَّاسُ لَا تَزْنُوا فَتَزْنِیَ نِسَاؤُکُمْ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ.»
الکافی، ج۵، ص۵۵۴
«از فلان قبیله زن بگیرید؛ زیرا آن‌ها عفت پیشه می‌کنند، پس زنانشان نیز عفت پیشه می‌کنند و از فلان قبیله زن نگیرید؛ زیرا آن‌ها زنا می‌کنند، پس زنانشان نیز زنا می‌کنند.
در تورات نوشته شده‌است: «...ای مردم! زنا نکنید، که زنانتان زنا می‌کنند. از هر دست بدهی، با همان دست می‌گیری.»»
نکته: باید توجه داشت که زنا، صورت‌های مختلفی دارد؛
زنای چشم (نگاه حرام به نامحرم)
زنای گوش (گوش دادن به صدای حرام نامحرم)
زنای زبان (گفتگوی حرام با نامحرم)
زنای پوست (لمس بدن نامحرم) و...
که اگر خدای ناکرده، به هر صورتی انجام شود، به همان صورت به فرد بازخواهدگشت؛ چنان‌چه از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است:
«أَ مَا یَخْشَى الَّذِینَ یَنْظُرُونَ فِی أَدْبَارِ النِّسَاءِ أَنْ یُبْتَلَوْا بِذَلِکَ فِی نِسَائِهِمْ.»
الکافی، ج۵، ص۵۵۳
«آیا کسانی که به پشت زنان نگاه می‌کنند، نمی‌ترسند که در مورد زنان خودشان، همین‌گونه مبتلا شوند.»
پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کاش هنگام چشم‌چرانی و متلک‌پرانی و شوخی‌های کلامی و دیدن عکس‌ها و کلیپ‌های خصوصی و دست‌اندازی به ناموس دیگری و دیگر حالات این‌چنینی، عاقبت آن را نیز در ذهن مرور نماییم و لااقل به ناموس خود رحم کنیم. نعوذ بالله...
قَالَ (الإمام موسى بن جعفر علیه السلام):
«لَیْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ کَفَّ الْأَذَى وَ لَکِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى.»
تحف العقول، ص۴۰۹
امام کاظم (علیه‌السلام) فرمودند:
««همسایگی زیبا»، (تنها) خودداری از آزاررسانی نیست، بلکه «همسایگی زیبا»، صبر بر آزار (همسایه) است.»
...صَالِحُ بْنُ عُقْبَةَ قَالَ سَمِعْتُ الْعَبْدَ الصَّالِحَ ع یَقُولُ:
«تُسْتَحَبُّ عَرَامَةُ الصَّبِیِّ فِی صِغَرِهِ لِیَکُونَ حَلِیماً فِی کِبَرِهِ.»
الکافی، ج۶، ص۵۱
از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«شیطنت و بدخُلقی کودک در دوران خردسالی، پسندیده است؛ چراکه (چنین کودکی) در بزرگ‌سالی بردبار خواهدشد.»
...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْمَرْأَةِ الْحَسْنَاءِ الْفَاجِرَةِ هَلْ یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَمَتَّعَ مِنْهَا یَوْماً أَوْ أَکْثَرَ.
فقَالَ: «إِذَا کَانَتْ مَشْهُورَةً بِالزِّنَا فَلَا یَتَمَتَّعْ مِنْهَا وَ لَا یَنْکِحْهَا.»
الکافی، ج۵، ص۴۵۴
محمد بن فُضیل گوید: از امام کاظم (علیه‌السلام) درباره زن زیبای بدکاره سؤال کردم که آیا مرد می‌تواند برای یک روز یا بیشتر او را متعه کند؟
حضرت فرمودند: «اگر مشهور به زنا باشد، با او متعه نکند و ازدواج (دائم) هم ننماید.»
عنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمُتْعَةِ.
فقَالَ: «إِنَّ الْمُتْعَةَ الْیَوْمَ لَیْسَ کَمَا کَانَتْ قَبْلَ الْیَوْمِ إِنَّهُنَّ کُنَّ یَوْمَئِذٍ یُؤْمَنَّ وَ الْیَوْمَ لَا یُؤْمَنَّ فَاسْأَلُوا عَنْهُنَّ.»
الکافی، ج۵، ص۴۵۳
ابو مریم انصاری گوید: از امام باقر (علیه‌السلام) درباره متعه (ازدواج موقت) سؤال شد.
حضرت فرمودند: «متعه (ازدواج موقت) در این روزگار، مانند روزگاران پیشین نیست. زنان در آن روزگار مورد اطمینان بودند، اما امروزه مورد اطمینان نیستند. پس در مورد آنان تحقیق کنید.»
...عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ وَ لَا أَدْرِی مَا حَالُهَا أَ یَتَزَوَّجُهَا الرَّجُلُ مُتْعَةً.
قالَ: «یَتَعَرَّضُ لَهَا فَإِنْ أَجَابَتْهُ إِلَى الْفُجُورِ فَلَا یَفْعَلْ.»
الکافی، ج۵، ص۴۵۴
عبدالله بن ابی‌یعفور گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) درباره زنی که وضعیتش معلوم نیست، پرسیدم؛ که آیا یک مرد می‌تواند او را به متعه (ازدواج موقت) در آورد؟
حضرت فرمودند: «مرد به او پیشنهاد (عملی زشت) دهد، اگر آن زن پیشنهاد عمل زشت را پذیرفت، او را متعه نکند.»
پانوشتـــــــــــــــــــــــــــ
از کنار هم قرار دادن احادیث مربوطه، چنین بر می‌آید که این دستورات برای مؤمن است که باید با مؤمن ازدواج کند و الا هرکس با مثل خود ازدواج می‌کند؛ چنان‌چه خداوند می‌فرماید:
«مرد زناکار جز زن زناکار یا زن مشرک را به همسرى نمی‌گیرد و زن زناکار را جز مرد زناکار یا مرد مشرک به همسرى نمی‌گیرد و این کار بر مؤمنان حرام گشته‌است.»؛ سوره نور، آیه۳
...عَنِ الْفَتْحِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْمُتْعَةِ.
فقَالَ «هِیَ حَلَالٌ مُبَاحٌ مُطْلَقٌ لِمَنْ لَمْ یُغْنِهِ اللَّهُ بِالتَّزْوِیجِ فَلْیَسْتَعْفِفْ بِالْمُتْعَةِ فَإِنِ اسْتَغْنَى عَنْهَا بِالتَّزْوِیجِ فَهِیَ مُبَاحٌ لَهُ إِذَا غَابَ عَنْهَا.»
الکافی، ج۵، ص۴۵۲
فتح بن یزید گوید: از امام کاظم (علیه‌السلام) درباره متعه (ازدواج موقت) پرسیدم.
حضرت فرمودند: «متعه، برای کسی که خداوند او را با ازدواج (دائم) بی‌نیاز نکرده‌است، حلال و مباح و آزاد است، تا با متعه، عفتِ خود را حفظ کند. اما اگر با ازدواج، از متعه بی‌نیاز شده‌باشد، در صورتی برایش مباح است که همسرش از او دور باشد.»
...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ قَالَ: کَتَبَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِلَى بَعْضِ مَوَالِیهِ:
«لَا تُلِحُّوا عَلَى الْمُتْعَةِ إِنَّمَا عَلَیْکُمْ إِقَامَةُ السُّنَّةِ فَلَا تَشْتَغِلُوا بِهَا عَنْ فُرُشِکُمْ وَ حَرَائِرِکُمْ فَیَکْفُرْنَ وَ یَتَبَرَّیْنَ وَ یَدْعِینَ عَلَى الْآمِرِ بِذَلِکَ وَ یَلْعَنُونَا.»
الکافی، ج۵، ص۴۵۳
محمد بن حسن بن شَمّون گوید: امام کاظم (علیه‌السلام) خطاب به بعضی دوست‌دارانشان، در نامه‌ای نوشتند:
«بر متعه (ازدواج موقت) اصرار نورزید! آن‌چه بر شما واجب است، بر پا داشتنِ سنت است.[1] پس با متعه، از همسرانتان غافل نشوید، که (در نتیجه) کفر بورزند و بی‌زاری جویند و کسی را که به متعه امر کرده‌است را نفرین کنند و ما (اهل بیت) را لعن نمایند.»
...عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ فِی الْمُتْعَةِ:
«دَعُوهَا أَ مَا یَسْتَحْیِی أَحَدُکُمْ أَنْ یُرَى فِی مَوْضِعِ الْعَوْرَةِ فَیُحْمَلَ ذَلِکَ عَلَى صَالِحِی إِخْوَانِهِ وَ أَصْحَابِهِ.»
الکافی، ج۵، ص۴۵۳
مفضل بن عُمر گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که درباره متعه (ازدواج موقع) می‌فرمودند:
«آن را رها کنید! آیا حیا نمی‌کنید که در موقعیتی شرم‌آور، دیده شوید و این به دیگر برادران و یاران خوبتان نیز نسبت داده شود؟!»[2]
پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] مقصود این است که با یک بار متعه، سنت حفظ می‌شود و نیاز به انجام چندباره‌ی آن نیست؛ چراکه در بعضی احادیث توصیه شده‌است برای احیاءِ سنت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، این کار انجام‌شود، اما گویا برخی زیاده‌روی میکردهاند!
[2] از آن‌جاکه اهل سنت این کار را جایز نمی‌دانند، اگر کسی را در این موقعیت ببینند، گمانی ناشایست (ارتباط نامشروع) نسبت به او می‌برند و این، سبب بدنامیِ شیعیان خواهد شد. بنابراین اگر متعه موجب شود خودِ انسان یا هم‌کیشانش در موضع اتهام و بدنامی قرار گیرند، جایز نخواهد بود.
...عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع:
«یَا هِشَامُ مَنْ أَرَادَ الْغِنَى بِلَا مَالٍ وَ رَاحَةَ الْقَلْبِ مِنَ الْحَسَدِ وَ السَّلَامَةَ فِی الدِّینِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَسْأَلَتِهِ بِأَنْ یُکَمِّلَ عَقْلَهُ فَمَنْ عَقَلَ قَنِعَ بِمَا یَکْفِیهِ وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا یَکْفِیهِ اسْتَغْنَى وَ مَنْ لَمْ یَقْنَعْ بِمَا یَکْفِیهِ لَمْ یُدْرِکِ الْغِنَى أَبَداً.»
الکافی، ج۱، ص۱۸
هشام بن حَکَم از امام کاظم (علیه السلام) نقل کرده است که فرمودند:
«ای هشام! هرکس می‌خواهد بدون این‌که مال داشته باشد، بی‌نیاز باشد[1] و قلبش از حسادت آسوده باشد[2] و دینش سلامت باشد، برای رسیدن به این خواسته‌ها، به درگاه خداوند (عزّوجلّ) تضرّع[3] جوید که «عقل» او را کامل کند.[4]
زیرا کسی که عقلش را به کار گیرد، به مقداری که برایش کافی است، قناعت می‌کند،
و کسی که به مقداری که برایش کافی است، قناعت کند، بی‌نیاز می‌شود،
و کسی که به مقداری که برایش کافی است، قناعت نکند، هرگز به بی‌نیازی نخواهد رسید.»
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] بسیاری گمان می‌کنند با زیاد کردن مال می‌توانند نیازهایشان را برطرف کنند و احساس بی‌نیازی داشته باشند، اما به تجربه ثابت شده هیچ‌کس با ثروت احساس بی‌نیازی نمی‌کند.
[2] حسادت از بیماری‌های روانی است که حقیقتاً راحتی را از انسان می‌گیرد و سخت عذاب می‌دهد.
[3] «تضرّع» این است که انسان در طلب خواسته‌اش، خود را خوار و ذلیل کند و با ناله و زاری و اصرار زیاد، حاجتش را بخواهد.
[4] معلوم می‌شود منشأ هر سه مشکل (احساس نیاز، حسادت و نقص در دین‌داری)، «بی‌عقلی» است، با «عقل‌ورزی» می‌توان این مشکلات را برطرف نمود و برای کامل کردن عقل نیز باید به درگاه خداوند «تضرّع» نمود.
پیش‌تر در مورد محبت برخی خلفای بنی‌عباس به اهل بیت (علیهم السلام) و آگاهی‌شان نسبت به حقانیت و منزلت ایشان روایاتی ذکر شد.
ملاحظه شد که آنان به خاطر ترس از قیام اهل بیت (علیهم السلام) ـ به قول امام حسن عسکری (علیه السلام) ـ همواره شمشیرهای‌شان را بر سر آن بزرگواران قرار داده بودند و یکی را پس از دیگری به شهادت می‌رساندند.
در روایت ذیل نیز نقل شده است که منصور دوانیقی پس از این‌که امام صادق (علیه السلام) به دستور او به شهادت می‌رسد، برای ایشان می‌گرید و در عین حال، دستور قتل جانشین‌شان را نیز صادر می‌کند!
ابو ایوب نحوی نقل کرده است:
ابو جعفر منصور (دوانیقی)، نیمه‌شبی (کسانی را) دنبال من فرستاد. نزد او رفتم و بر او وارد شدم، در حالی که بر تخت نشسته بود و شمعی مقابلش بود و در دستش نامه‌ای بود. وقتی به او سلام کردم، در حالی که گریه می‌کرد، نامه را به سویم پرتاب کرد.
به من گفت: «این نامه محمد بن سلیمان (حاکم مدینه) است که به ما خبر داده جعفر بن محمد (علیهما السلام) مرده است. إنّا لله و إنّا إلیه راجعون، إنّا لله و إنّا إلیه راجعون، إنّا لله و إنّا إلیه راجعون، کجا شخصی مثل جعفر را می‌توان یافت؟»
سپس گفت: «بنویس»
من مقدمه نامه (به حاکم مدینه) را نوشتم.
گفت: «بنویس: اگر (جعفر بن محمد) کسی را به طور مشخص وصیِ خود کرده است، او را (نزد خود)حاضر کن و گردنش را بزن!»
(بعدها) پاسخِ نامه آمد که «او (امام صادق) پنج نفر را وصیِ خود کرده است که یکی‌شان ابو جعفر منصور (دوانیقی) است و (بقیه:) محمد بن سلیمان (حاکم مدینه)، عبدالله (فرزند بزرگشان؛ عبدالله افطح)، موسی (فرزند دیگرشان؛ امام کاظم) و حمیده (همسرشان؛ مادر امام کاظم).»
آن‌گاه منصور گفت: «این‌ها را نمی‌توان کشت.»
الکافی، ج۱، ص۳۱۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پانوشت: یکی از دلائل انشعاب فرقه فطحیه (که عبدالله افطح را جانشین امام صادق و امام هفتم می‌دانند) همین وصیت امام صادق است.
چنان‌چه قبلاً ذکر شده است، اهل بیت برای رفع خطرات از سلسله امامت و جامعه شیعی، گاه اختلافاتی را میان شیعیان شکل می‌دادند، تا حکومت از انسجام شیعیان احساس خطر نکند و کمر به نابودی‌شان نبندد.
بعد از شهادت امام صادق، جمعی از علمای شیعه نزد عبدالله افطح رفتند و سؤالاتی از او پرسیدند و وقتی دیدند قادر به پاسخ‌گویی نیست، متوجه شدند او شأن امامت را ندارد. با این روشن‌گری، بسیاری از خطاکاران بازگشتند. بعضی دیگر هم که بر امامت عبدالله اصرار داشتند، پس از مرگش (که به فاصله هفتاد روز از شهادت امام صادق رخ داد) به امام کاظم رجوع کردند. به این ترتیب فرقه فطحیه پس از مدتی، آرام آرام مضمحل شد.
