کراهت شعر خواندن در ماه رمضان و...

 

...عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «لَا یُنْشَدُ الشِّعْرُ بِلَیْلٍ وَ لَا یُنْشَدُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِلَیْلٍ وَ لَا نَهَارٍ.» فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِیلُ: یَا أَبَتَاهْ فَإِنَّهُ فِینَا. قَالَ: «وَ إِنْ کَانَ فِینَا.»

 الکافی، ج۴، ص۸۸

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«در شب، شعر خوانده نشود و در ماه رمضان نه در شب و نه در روز شعر خوانده نشود.»

اسماعیل (فرزند بزرگ امام صادق) به ایشان عرض کرد:

پدر! به‌راستی که این (شعر خواندن) در مورد ما (اهل‌بیت) است.

حضرت فرمودند:

«هرچند در مورد ما اهل‌بیت باشد.»[۱]

 

 

 

...عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: «یُکْرَهُ رِوَایَةُ اَلشِّعْرِ لِلصَّائِمِ وَ لِلْمُحْرِمِ وَ فِی اَلْحَرَمِ وَ فِی یَوْمِ اَلْجُمُعَةِ وَ أَنْ یُرْوَى بِاللَّیْلِ.» قَالَ: قُلْتُ: وَ إِنْ کَانَ شِعْرَ حَقٍّ؟ قَالَ: «وَ إِنْ کَانَ شِعْرَ حَقٍّ.»

 تهذیب‌الأحکام، ج۴، ص۱۹۵

 

حماد بن عثمان گوید:

شنیدم که امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمودند:

«روایت کردنِ شعر (برای دیگران) کراهت دارد؛ برای روزه‌دار، برای مُحرِم[۲]، برای کسی که در حَرَم است[۳]، در روز جمعه و این‌که در شب خوانده شود.»

حماد گوید: عرض کردم:

اگر چه شعر حقّی باشد؟[۴]

حضرت فرمودند:

«هرچند شعر حقی باشد.»

 

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] مرحوم علامه مجلسی در شرح این حدیث چنین بیان داشته‌اند: «این حدیث دلالت دارد بر این‌که شعر خواندن در شب، مطلقاً مرجوح است (بهتر است انجام نشود) و در ماه رمضان نیز چه در شب و چه در روز، بهتر است انجام نشود، هرچند در مدح ائمه (علیهم‌السلام) باشد. شاید شعر خواندن در مدح اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، برگردد به این‌که ثوابش نسبت به زمان‌های دیگر کم‌تر است.» [مرآةالعقول، ج۱۶، ص۲۴۹]

[۲] کسی که برای انجام اعمال حج یا عمره، مُحرِم شده است.

[۳] کسی که در محدوده حرم الهی (محدوده‌ی مشخص پیرامون مسجدالحرام) است، چه مُحرِم باشد و چه نباشد.

[۴] حق، ضد باطل است و «شعر حق»، شعری است که مضمون باطلی نداشته باشد.

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

آن‌چه از این دو حدیث صحیح‌السند برداشت می‌شود، این است که این زمان‌ها، زمان‌های مبارکی هستند که باید مغتنم دانسته شوند و بهتر است از این فرصت‌ها به بهترین‌شکل بهره جست؛ با خواندن نماز، قرائت قرآن، دعا، ذکر و...

 

ادب روزه‌داری

 

...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: «إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ.» وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ غَیْرَ هَذَا وَ قَالَ: «لَا یَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ.»

 الکافی، ج۴، ص۸۷

 

از محمد بن مسلم نقل شده است:

امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:

«هرگاه روزه گرفتی، گوشَت، چشمت، مویت و پوستت هم باید روزه باشند.»

محمد بن مسلم گوید:

حضرت غیر از این‌ها، اعضای دیگری را نیز برشمردند و (بعد) فرمودند:

«روزی که روزه‌دار هستی، نباید مثل روزی باشد که روزه نگرفته‌ای.»

 

 

 

...عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ: «یَا جَابِرُ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ مَنْ صَامَ نَهَارَهُ وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ وَ عَفَّ بَطْنُهُ وَ فَرْجُهُ وَ کَفَّ لِسَانَهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ.» فَقَالَ: جَابِرٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ هَذَا الْحَدِیثَ! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «یَا جَابِرُ وَ مَا أَشَدَّ هَذِهِ الشُّرُوطَ!»»

 الکافی، ج۴، ص۸۷

 

از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:

«رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به جابر بن عبدالله انصاری فرمودند:

«ای جابر! این ماه، ماه رمضان است. هرکس در روزهایش روزه بگیرد، بخشی از شب‌هایش را (به عبادت) برخیزد، شکم و عورتش (از کارهای ناروا) خودداری کنند و زبانش را (از گناه) باز دارد، از گناهانش خارج می‌شود، همان‌طور که از این ماه خارج می‌شود.»

جابر بن عبدالله عرض کرد:

ای رسول خدا! چه‌قدر این سخن زیباست!

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند:

«ای جابر! و چه‌قدر (رعایت) این شرط‌ها دشوار است!»»

 

مراقب باشیم؛ گوشمان را به چه کسانی می‌سپاریم!

 

...عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

«مَنْ أَصْغَى إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ کَانَ النَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ کَانَ النَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ الشَّیْطَانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّیْطَانَ.»

 الکافی، ج۶، ص۴۳۴

 

از امام جواد (علیه‌السلام) نقل شده است:

«هرکس به گوینده‌ای گوش می‌سپارد، در حقیقت او را عبادت می‌کند؛

پس اگر آن گوینده از جانب خداوند (عزّوجلّ) سخن گوید، در حقیقت خداوند را عبادت کرده است

و اگر گوینده از جانب شیطان سخن گوید، در حقیقت شیطان را عبادت کرده است.»

 

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] در متن عربی حدیث، برای «گوش سپردن» از ماده «صغی» استفاده شده. گوهر معنایی این ماده، «میل و گرایش» است. لذا این گوش سپردن، گوش سپردنی است انفعالی، که در آن درجاتی از فروتنی، تمکین، انقیاد و پذیرش در برابر طرف مقابل، وجود دارد. به‌همین‌خاطر است که این گوش سپردن، نوعی عبادت محسوب می‌شود و این‌جاست که امام جواد (علیه‌السلام) این هوش‌دار را به ما می‌دهند.

[۲] آن‌چه نسبت به آن هوش‌دار داده شده است، گوش سپردنِ منفعلانه است. اگر گوشمان را به کسی بسپاریم که خودش و سخنش خدایی است، این، خود عبادت خداوند محسوب می‌شود، اما اگر به کسی گوش بسپاریم که شیطان بر او مسلط است و سخنش را بر زبان او جاری می‌کند، این گوش سپردن، عبادت شیطان خواهد بود.

[۳] شنیدن سخن دیگران، اگر فعالانه باشد؛ یعنی با این پیش‌فرض باشد که این سخنان قطعی نیست و معلوم نیست درست باشد و قرار نیست من آن را بپذیرم و بر اساس آن عمل کنم و...، در این‌صورت این‌گونه شنیدن، عبادت محسوب نمی‌شود و خطرش کم‌تر خواهد بود.

[۴] این‌که مطالعه کتب ضالّه و تماشای شبکه‌های معاند و قرار گرفتن در معرض شبهات متعدد، برای عامه مردم جایز نیست، به همین دلیل است. اما آن عالمِ باتقوای هوش‌یاری که به مبانی دین آگاه است و با حقه‌های شیاطین آشناست و از فریب معاندان به‌دور است، با هدف پاسخ به شبهات و جلوگیری از فساد جامعه، نه‌تنها جایز است که سخن شیطان‌صفتان را بشنود، بلکه واجب نیز هست.

[۵] مرحوم کلینی (رحمه‌الله) این حدیث را در باب غناء (آواز آهنگین) ذکر کرده است. لذا این احتمال زیاد است که امام جواد (علیه‌السلام) این سخن را ناظر بر همین موضوع فرموده باشند. بنابراین سخن ایشان در مورد گوش سپردن به آوازهای آهنگین نیز صادق است.

درهرصورت، مراقب باشیم که به چه کسانی گوش فرا می‌دهیم و دل می‌سپاریم.

 

عبادت حرام‌خوار به چه مانَد؟

 

از رسول خدا (صلی‌الله‌َعلیه‌وآله) نقل شده است:

«الْعِبَادَةُ مَعَ‏ أَکْلِ‏ الْحَرَامِ‏ کَالْبِنَاءِ عَلَى الرَّمْل.‏»

 عدةالداعی‌ونجاح‌الساعی، ص۱۵۳

 

«عبادت همراه با خوردن حرام؛ مانند بنا کردنِ (ساختمان) بر ماسه‌زار است.»

 

برخورد پیامبر با کسی که می‌خواست اثر سجده بر پیشانی‌اش بماند

 

درست است که از امیر مؤمنان نقل شده است:

«خوش ندارم مردی را ببینم که اثر سجده بر پیشانی‌اش نیست.» [الأصول‌الستةعشر، ص۱۲۳]

اما این اثر باید واقعاً بر اثر عبادت و سجده بسیار باشد نه چیز دیگر!

به روایت زیر توجه کنید...

 

...عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع:

«أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَبْصَرَ رَجُلًا قَدْ دَبِرَتْ جَبْهَتُهُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ ص: «مَنْ یُغَالِبْ عَمَلَ اللَّهِ یَغْلِبْهُ وَ مَنْ یَهْجُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُشَوِّهْ بِهِ وَ مَنْ یَخْدَعِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَخْدَعْهُ فَهَلَّا تَجَافَیْتَ بِجَبْهَتِکَ عَنِ الْأَرْضِ وَ لِمَ یُبْشَرُ وَجْهُکَ.»»

 الجعفریات، ص۵۱

 

از امام صادق، از پدرشان، از امیر مؤمنان (علیهم‌السلام) نقل شده است:

«رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مردی را دیدند که پیشانی‌اش را با ساییدن (بر زمین) زخم کرده بود.

پیامبر به او فرمودند:

«هرکس با عمل خداوند ستیز کند، خداوند شکستش خواهد داد

و هرکس از خداوند (عزّوجلّ) روی گرداند، خداوند رسوایش خواهد کرد

و هرکس با خداوند (عزّوجلّ) نیرنگ ورزد، خداوند به او نیرنگ می‌زند.

پس چرا صورتت را از زمین فاصله ندادی؟ و چرا پوست صورتت ساییده شده است؟»»

 

کسی که در دین خدا تفقه نکند...

 

از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده است:

«تَفَقَّهُوا فِی دِینِ اللَّهِ فَإِنَ الْفِقْهَ مِفْتَاحُ الْبَصِیرَةِ وَ تَمَامُ الْعِبَادَةِ وَ السَّبَبُ إِلَى الْمَنَازِلِ الرَّفِیعَةِ وَ الرُّتَبِ الْجَلِیلَةِ فِی الدِّینِ وَ الدُّنْیَا وَ فَضْلُ الْفَقِیهِ عَلَى الْعَابِدِ کَفَضْلِ الشَّمْسِ عَلَى الْکَوَاکِبِ وَ مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ فِی دِینِهِ لَمْ یَرْضَ اللَّهُ لَهُ عَمَلًا.»

 تحف‌العقول، ص۴۱۰

 

«در دین خدا تفقه کنید؛ چراکه فقه[*]، کلید بصیرت، کمال عبودیت و عامل (رسیدن) به درجات والا و رتبه‌های شکوهمند در دین و دنیاست.

برتری فقیه بر عابد؛ مانند برتری خورشید بر ستارگان است و کسی که در دین خدا تفقه نکند، خداوند هرگز هیچ عملی از او را نخواهد پسندید.»

 

پانوشتــــــــــــــــــــــــــ

[*] فقه: فهمِ عمیقِ حاصل از تأمل و تفکر.

 

هیچ خیری، هیچ خیری، هیچ خیری!

 

...عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع:‏

«أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَیْسَ فِیهِ تَفَهُّمٌ أَلَا لَا خَیْرَ فِی قِرَاءَةٍ لَیْسَ‏ فِیهَا تَدَبُّرٌ أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِبَادَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَفَکُّرٌ.»

 الکافی، ج‏۱، ص۳۶

 

از امام صادق از امیرالمؤمنین (علیهماالسلام) نقل شده است:

«آگاه باشید! در علمی که در آن تفهّم[1] نباشد، هیچ خیری نیست.

آگاه باشید! در قرائتی که در آن تدبّر[2] نباشد، هیچ خیری نیست.

آگاه باشید! در عبادتی که در آن تفکّر نباشد، هیچ خیری نیست.»

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــ

[1] تفهّم: تلاش برای فهم تدریجی.

[2] تدبّر: تلاش برای دیدنِ پشت‌صحنه‌ها و عواقب. (در این‌جا یعنی: توجه به معانیِ عمیق و اصیل قرآن)

 

آن دو مرد چگونه وارد مسجد شدند و چگونه خارج گشتند؟

 

...عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی دَاوُدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ:

«دَخَلَ‏ رَجُلَانِ‏ الْمَسْجِدَ أَحَدُهُمَا عَابِدٌ وَ الْآخَرُ فَاسِقٌ فَخَرَجَا مِنَ الْمَسْجِدِ وَ الْفَاسِقُ صِدِّیقٌ وَ الْعَابِدُ فَاسِقٌ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ یَدْخُلُ الْعَابِدُ الْمَسْجِدَ مُدِلًّا بِعِبَادَتِهِ یُدِلُّ بِهَا فَتَکُونُ فِکْرَتُهُ فِی ذَلِکَ وَ تَکُونُ فِکْرَةُ الْفَاسِقِ فِی التَّنَدُّمِ عَلَى فِسْقِهِ وَ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّا صَنَعَ مِنَ الذُّنُوبِ.»

 الکافی، ج‏۲، ص۳۱۴

 

از امام باقر یا امام صادق (علیهماالسلام) نقل شده است:

«دو مرد وارد مسجد شدند؛ یکی‌شان عابد و دیگری فاسق بود. اما در حالی از مسجد خارج شدند که مرد فاسق، صِدّیق (مؤمنی راستین) و مرد عابد، فاسق گشته بود!

دلیلش این است که مرد عابد در حالی وارد مسجد می‌شود که به عبادتش می‌نازد، پس در همین فکر است.

اما مرد فاسق در فکر پشیمانی از گناهانش است و از خداوند (عزّوجلّ) می‌خواهد گناهانی را که مرتکب شده را بیامرزد.»

 

برنامه یک مسلمان در روز جمعه

 

...عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏:

«لِیَتَزَیَّنْ أَحَدُکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَغْتَسِلُ وَ یَتَطَیَّبُ وَ یُسَرِّحُ لِحْیَتَهُ وَ یَلْبَسُ أَنْظَفَ ثِیَابِهِ وَ لْیَتَهَیَّأْ لِلْجُمُعَةِ وَ لْیَکُنْ عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ السَّکِینَةُ وَ الْوَقَارُ وَ لْیُحْسِنْ عِبَادَةَ رَبِّهِ وَ لْیَفْعَلِ الْخَیْرَ مَا اسْتَطَاعَ فَإِنَّ اللَّهَ یَطَّلِعُ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لِیُضَاعِفَ الْحَسَنَاتِ.»

 الکافی، ج‏۳، ص۴۱۷

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:

«هریک از شما باید در روز جمعه؛

- غسل کند،

- عطر بزند،

- محاسنش را شانه کند،

- پاکیزه‌ترین لباس‌هایش را بپوشد

- و برای (نماز)جمعه آماده شود.

و بر او لازم است که در این روز؛

- آرامش و وقار داشته باشد،

- عبادت پروردگارش را به نیکی انجام دهد

- و هرقدر می‌تواند کار خیر انجام دهد.

چراکه خداوند (در این روز) اهل زمین را وارسی می‌کند، تا کارهای نیکشان را دو برابر گرداند.»

 

جمعه حرمت دارد!

 

...عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

«إِنَّ لِلْجُمُعَةِ حَقّاً وَ حُرْمَةً فَإِیَّاکَ أَنْ تُضَیِّعَ أَوْ تُقَصِّرَ فِی شَیْ‏ءٍ مِنْ عِبَادَةِ اللَّهِ وَ التَّقَرُّبِ إِلَیْهِ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ وَ تَرْکِ الْمَحَارِمِ کُلِّهَا فَإِنَّ اللَّهَ یُضَاعِفُ فِیهِ الْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ السَّیِّئَاتِ وَ یَرْفَعُ فِیهِ الدَّرَجَاتِ.»

 الکافی، ج‏۳، ص۴۱۴

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:

«جمعه، حق و حرمتی دارد.

مبادا آن را ضایع کنی یا (در این روز) کوتاهی کنی در انجام عبادت خداوند و تقرّب جستن به سوی او با عمل نیک و ترک همه کارهای حرام؛

چراکه خداوند در این روز، نیکی‌ها را دوبرابر می‌کند، بدی‌ها را پاک می‌کند و بر درجات می‌افزاید.»

 

آن یک ساعت تفکر چگونه باشد؟

 

لابد شنیده‌اید که ساعتی «فکر کردن»، (بنابر نقل‌های مختلف) از یک شب، یک سال یا ده‌ها سال‌ها عبادت بهتر است.

اما این تفکر بهتر است چگونه و در مورد چه موضوعی باشد تا سودمندتر باشد؟

 

...عَنِ الْحَسَنِ الصَّیْقَلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَّا یَرْوِی النَّاسُ «أَنَّ تَفَکُّرَ سَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ قِیَامِ لَیْلَةٍ» قُلْتُ کَیْفَ یَتَفَکَّرُ؟

قالَ: «یَمُرُّ بِالْخَرِبَةِ أَوْ بِالدَّارِ فَیَقُولُ أَیْنَ سَاکِنُوکِ أَیْنَ بَانُوکِ مَا بَالُکِ لَا تَتَکَلَّمِینَ.»

 الکافی، ج‏۲، ص۵۴

 

حسن صیقل گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) درباره روایتی که مردم (از پیامبر) نقل می‌کنند؛ «ساعتی تفکر، از برخواستن یک شب (برای عبادت) بهتر است» سؤال کردم که (انسان باید) چگونه فکر کند؟

حضرت فرمودند:

«از خرابه‌ها یا خانه‌ها گذر کند و بگوید:

ساکنانت کجا هستند؟

سازندگانت کجا هستند؟

تو را چه شده است که سخن نمی‌گویی؟»

 

ناز نفست، گریه‌کن! ... فدای قدمت، عزادار!

 

...عنْ عِیسَى بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ:

«نَفَسُ الْمَهْمُومِ لَنَا الْمُغْتَمِّ لِظُلْمِنَا تَسْبِیحٌ وَ هَمُّهُ لِأَمْرِنَا عِبَادَةٌ وَ کِتْمَانُهُ لِسِرِّنَا جِهَادٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.»

 الکافی، ج‏۲، ص۲۲۶

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:

«نفس کشیدنِ کسی که برای ما (اهل‌بیت) اندوهگین است و به‌خاطر ظلمی که بر ما روا شده، غمگین است، «تسبیح» است،

همت گماشتنش برای امر ما «عبادت» است،

و این‌که رازِ ما را کتمان کند، «جهاد در راه خدا» است.»

 

اهمیت روایت‌گریِ سخنان اهل‌بیت

 

...عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: رَجُلٌ رَاوِیَةٌ لِحَدِیثِکُمْ یَبُثُّ ذَلِکَ فِی النَّاسِ وَ یُشَدِّدُهُ فِی قُلُوبِهِمْ وَ قُلُوبِ شِیعَتِکُمْ وَ لَعَلَّ عَابِداً مِنْ شِیعَتِکُمْ لَیْسَتْ لَهُ هَذِهِ الرِّوَایَةُ، أَیُّهُمَا أَفْضَلُ؟

قالَ: «الرَّاوِیَةُ لِحَدِیثِنَا یَشُدُّ بِهِ قُلُوبَ شِیعَتِنَا أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ عَابِدٍ.»

 الکافی، ج‏۱، ص۳۳

 

از معاویه‌بن‌عمار نقل شده‌است:

به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم:

مردی است که سخنان شما را بسیار نقل می‌کند و آن را میان مردم منتشر می‌نماید و در دل‌های مردم و شیعیانتان مستحکم می‌کند و (در مقابل) شاید عابدی از میان شیعیانتان باشد که مانند او روایت نقل نمی‌کند. کدام‌یک از آن‌دو (از دیگری) برترند؟

حضرت فرمودند:

«کسی که سخنان ما (اهل‌بیت) را زیاد نقل می‌کند و با آن دل‌های شیعیانمان را استوار می‌سازد، از هزار عابد برتر است!»

 

نفست را این‌گونه گول بزن؛ راحت‌گیری در مستحبات، سخت‌گیری در واجبات

 

امیر مؤمنان (علیه‌السلام) در نامه‌ای به حارث همدانی فرمودند:

«خَادِعْ‏ نَفْسَکَ‏ فِی‏ الْعِبَادَةِ وَ ارْفُقْ بِهَا وَ لَا تَقْهَرْهَا وَ خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا إِلَّا مَا کَانَ مَکْتُوباً عَلَیْکَ مِنَ الْفَرِیضَةِ فَإِنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ تَعَاهُدِهَا عِنْدَ مَحَلِّهَا»

 نهج البلاغة، ص۴۶۰، نامه۶۹

 

«نفس خود را در (مورد انجام) عبادت بفریب؛ با او ملایمت نما، به او زور نگو و او را هنگام فراغت و نشاطش به کار گیر،

مگر این‌که آن عبادت بر تو واجب باشد؛ که در این‌صورت چاره‌ای جز انجام آن و وفای به آن در وقتش نیست.»

 

این‌طور «علم»ها و «قرآن‌خواندن»ها و «عبادت»ها، فایده‌ای ندارند!

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: 

«أ أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَیْسَ فِیهِ تَفَهُّمٌ أَلَا لَا خَیْرَ فِی قِرَاءَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَدَبُّرٌ أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِبَادَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَفَکُّر»

 الکافی، ج‏۱، ص۳۶

 

امام صادق از امیر مؤمنان (علیهماالسلام) نقل کرده‌اند:

«بدان! در علمی که در آن «تفهّم»[1] نباشد، هیچ خیری نیست.

بدان! در قرآن خواندنی که در آن «تدبّر»[2] نباشد، هیچ خیری نیست.

بدان! در عبادتی که در آن «تفکّر»[3] نباشد، هیچ خیری نیست.»

 

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] «تفهّم»: فهمِ جرعه‌جرعه و تدریجی.

[2] «تدبّر»: توجه به پشت صحنه و آخر و عاقبت یک چیز.

[3] «تفکّر»: توجه به مقدمات و دلائل، برای فهمیدن مسئله‌ای که نمی‌دانیم.

 

چرا امام صادق برای حفظ جانش تقیه می‌کرد؟

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

«دَخَلْتُ عَلَى أَبِی الْعَبَّاسِ بِالْحِیرَةِ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی الصِّیَامِ الْیَوْمَ فَقُلْتُ ذَاکَ إِلَى الْإِمَامِ إِنْ صُمْتَ صُمْنَا وَ إِنْ أَفْطَرْتَ أَفْطَرْنَا فَقَالَ یَا غُلَامُ عَلَیَّ بِالْمَائِدَةِ فَأَکَلْتُ مَعَهُ وَ أَنَا أَعْلَمُ وَ اللَّهِ أَنَّهُ یَوْمٌ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَکَانَ إِفْطَارِی یَوْماً وَ قَضَاؤُهُ أَیْسَرَ عَلَیَّ مِنْ أَنْ یُضْرَبَ عُنُقِی وَ لَا یُعْبَدَ اللَّهُ.»

 الکافی، ج‏۴، ص۸۳

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:

«نزد ابوالعباس سفّاح[1] در حیره[2] رفتم.

(به من) گفت: ای اباعبدالله![3] نظرت درباره روزه‌ی امروز چیست؟[4]

گفتم: این امر به امام (پیشوای مسلمانان) مربوط است؛ اگر روزه بگیری، من هم روزه می‌گیرم، اگر افطار کنی، من هم افطار می‌کنم!

(به غلامش) گفت: ای غلام! سفره را برایم پهن کن.

پس من هم با او غذا خوردم، درحالی‌که ـ به خدا قسم ـ می‌دانستم که آن روز، یکی از روزهای ماه رمضان است. اما این‌که روزه‌ی یک روز را بخورم و (بعداً) قضایش را به‌جا آورم، برایم آسان‌تر بود از این‌که گردنم زده‌شود و خداوند عبادت نشود.»[5]

 

پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] ابوالعباس عبدالله‌بن‌محمد سفّاح: اولین خلیفه عباسی.

[2] حیره: شهری اطراف کوفه. (لازم به توضیح است که امام صادق (علیه‌السلام) در ابتدای خلافت بنی عباس، که پایتخت خود را کوفه قرار داده‌بودند، حدود دو سال ساکن شهر کوفه شدند و در این مدت به پرورش شاگرد و نشر علوم و معارف پرداختند.)

[3] ابوعبدالله: کنیه امام صادق (علیه‌السلام).

[4] احتمالاً در مورد آن روز تردید بوده‌است که آیا آخرین روز ماه مبارک رمضان است یا اولین روز ماه شوال.

[5] اشاره حضرت به این مسئله است که اگر در آن مقطع کشته می‌شدند، امکان حفظ اسلام ناب و پرورش انسان‌هایی که خداوند را عبادت کنند، نبود.

 

گول عبادت‌های با حال و با اشک را نخورید!

 

...عَنْ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ص قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

«مَنْ عَمِلَ فِی بِدْعَةٍ خَلَّاهُ الشَّیْطَانُ وَ الْعِبَادَةَ وَ أَلْقَى‏ عَلَیْهِ‏ الْخُشُوعَ‏ وَ الْبُکَاءَ أَبَى اللَّهُ لِصَاحِبِ الْبِدْعَةِ بِالتَّوْبَةِ.» قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ: «إِنَّهُ قَدْ أُشْرِبَ قَلْبُهُ حُبَّهَا.»

 النوادر (للراوندی)، ص18

 

امام صادق از پدرانشان از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهم) نقل فرموده‌اند:

«کسی که کار بدعت‌آمیزی انجام دهد، شیطان او را به عبادتی مشغول می‌سازد و خشوع و گریه (در عبادت) را به او القاء می‌کند. خداوند هرگز توبه بدعت‌گذار را نمی‌پذیرد.»

گفته‌شد: ای رسول خدا! چرا چنین است؟

فرمودند: «زیرا علاقه‌اش به بدعتی که انجام داده، در دلش جای گرفته‌است.»

 

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

واضح است که حدیث فوق به این معنا نیست که هر عبادت با حال و با اشکی، از القائات شیطان است، بلکه به این معناست که بروز این حالت به تنهایی نباید ملاک سنجش قرار گیرد و با صِرف مشاهده این حالت در خود یا در دیگری، نباید خوش‌بین بود و سایر معیارها را فراموش نمود.

پیش‌تر نیز در حدیثی با عنوان «گول نماز و روزه‌شان را نخورید!»، از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌بود:

«با نمازشان و با روزه‌شان، فریب نخورید! که همانا انسان گاهی چنان نسبت به نماز و روزه حرص می‌ورزد که اگر آن را ترک کند، وحشت می‌کند، اما آنان را (اگر خواستید بیازمائید؛) هنگام "راست‌گفتاری" و "ادای امانت" بیازمائید.»

 

نصیحتِ امام باقر به فرزند نوجوانشان

 

...عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

«مَرَّ بِی أَبِی وَ أَنَا بِالطَّوَافِ‏ وَ أَنَا حَدَثٌ‏ وَ قَدِ اجْتَهَدْتُ فِی الْعِبَادَةِ فَرَآنِی وَ أَنَا أَتَصَابُّ عَرَقاً.» فَقَالَ لِی: «یَا جَعْفَرُ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ وَ رَضِیَ عَنْهُ بِالْیَسِیرِ.»

 الکافی، ج‏۲، ص۸۶

 

از ابوبصیر از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«پدرم (امام باقر علیه‌السلام) درحالی که طواف می‌کردم، بر من گذشت،

و من نوجوان بودم و نهایت کوششم را در عبادت می‌نمودم،

پس مرا درحالی که عرق از من سرازیر بود، دید،

آن‌گاه به من فرمود:

جعفر، پسرم!

خداوند اگر بنده‌ای را دوست داشته باشد، او را به بهشت داخل می‌گرداند، و از او به اندک [عبادتی] راضی می‌گردد.»