...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یقُولُ:
«لَا یجْتَمِعُ الْمَالُ إِلَّا بِخِصَالٍ خَمْسٍ بِبُخْلٍ شَدِیدٍ وَ أَمَلٍ طَوِیلٍ وَ حِرْصٍ غَالِبٍ وَ قَطِیعَةِ الرَّحِمِ وَ إِیثَارِ الدُّنْیا عَلَی الْآخِرَةِ.»
عیون‌أخبارالرضا، ج۱، ص۲۷۶
محمدبن‌اسماعیل گوید شنیدم که امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرمودند:
«مال(ثروت) جمع نمی‌شود، مگر با پنج چیز:
1. بخل شدید،
2. آرزوی دراز،
3. حرصی که غالب شده باشد،
4. قطع رَحِم (رسیدگی نکردن به خویشان)،
5. ترجیح دنیا بر آخرت.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) قَالَ:
«أَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): أَ تَدْرِی یَا مُوسَى، لِمَ انْتَجَبْتُکَ مِنْ خَلْقِی، وَ اصْطَفَیْتُکَ لِکَلَامِی فَقَالَ: لَا، یَا رَبِّ، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ: أَنِّی اطَّلَعْتُ إِلَى الْأَرْضِ فَلَمْ أَجِدْ عَلَیْهَا أَشَدَّ تَوَاضُعاً لِی مِنْکَ، فَخَرَّ مُوسَى سَاجِداً وَ عَفَّرَ خَدَّیْهِ فِی التُّرَابِ تَذَلُّلًا مِنْهُ لِرَبِّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ)، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ: ارْفَعْ رَأْسَکَ یَا مُوسَى، وَ أَمِرَّ یَدَکَ مَوْضِعَ سُجُودِکَ، وَ امْسَحْ بِهَا وَجْهَکَ وَ مَا نَالَتْهُ مِنْ بَدَنِکَ، فَإِنَّهُ أَمَانٌ مِنْ کُلِّ سُقْمٍ وَ دَاءٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ.»
الأمالی(للطوسی)، ص۱۶۵
از امام جعفر‌بن‌محمدصادق (علیهماالسلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«خداوند به حضرت موسی‌بن‌عمران (علی‌نبیّناوآله‌وعلیه‌السلام) وحی فرمود:
«ای موسی! آیا می‌دانی برای‌چه تو را از میان مخلوقاتم برگزیدم و برای سخن گفتن (با خودم) انتخاب کردم؟»
حضرت موسی عرض کرد:
«پروردگارا! نه (نمی‌دانم).»
خداوند به او وحی فرمود:
«به‌راستی که من به زمین نظر افکندم و بر روی آن، کسی را متواضع‌تر از تو نسبت به خودم نیافتم.»
حضرت موسی به حالت سجده بر زمین افتاد و گونه‌هایش را از روی ذلت نسبت به پروردگارش، بر زمین مالید.
خداوند به او وحی فرمود:
«سرت را بالا بیاور و دستت را بر محل سجده‌ات بکش و با آن صورت و بدنت را مسح کن؛ که این کار موجب در امان بودن از هر بیماری و درد و آسیب و آفتی است.»»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«مَنْ عَرَضَ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ الْمُتَکَلِّمِ فِی حَدِیثِهِ فَکَأَنَّمَا خَدَشَ وَجْهَهُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۰
امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل فرموده‌اند:
«هرکس در میان سخن برادر مسلمانش بپرد (و حرفش را قطع کند)، مانند این است که صورتش را (با ناخن) بخراشد.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«إِذَا کَانَ الْقَوْمُ ثَلَاثَةً فَلَا یَتَنَاجَى مِنْهُمُ اثْنَانِ دُونَ صَاحِبِهِمَا فَإِنَّ فِی ذَلِکَ مَا یَحْزُنُهُ وَ یُؤْذِیهِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۰
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«هرگاه گروهی سه نفر بودند، نباید دو نفر از آن‌ها بدون (دخالت دادن) هم‌نشینشان، یواشکی صحبت کنند؛
چراکه این کار موجب ناراحتی و آزار او می‌شود.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع:
«لَا تَبْدَءُوا النِّسَاءَ بِالسَّلَامِ وَ لَا تَدْعُوهُنَّ إِلَى الطَّعَامِ.»
الکافی، ج۵، ص۵۳۵
امام صادق از امیر مؤمنان (علیهماالسلام) نقل فرموده‌اند:
«در سلام کردن به زنان شروع‌کننده نباشید و ایشان را به غذا دعوت نکنید.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُسَلِّمُ عَلَى النِّسَاءِ وَ یَرْدُدْنَ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یُسَلِّمُ عَلَى النِّسَاءِ وَ کَانَ یَکْرَهُ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَى الشَّابَّةِ مِنْهُنَّ وَ یَقُولُ أَتَخَوَّفُ أَنْ یُعْجِبَنِی صَوْتُهَا فَیَدْخُلَ عَلَیَّ أَکْثَرُ مِمَّا أَطْلُبُ مِنَ الْأَجْرِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۴۸
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به زنان سلام می‌کردند و آنان نیز به حضرت جواب سلام می‌دادند.
امیر مؤمنان (علیه‌السلام) نیز به زنان سلام می‌کردند، اما خوش نداشتند به زن جوان سلام کنند و می‌فرمودند:
«می‌ترسم صدایش مرا به شگفتی وادارد و بیش از اجری که (در ازای سلام کردن) می‌خواهم، ضرر به من برسد.»»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«لَا تَکُونُ الصَّدَاقَةُ إِلَّا بِحُدُودِهَا فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ هَذِهِ الْحُدُودُ أَوْ شَیْءٌ مِنْهَا فَانْسُبْهُ إِلَى الصَّدَاقَةِ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ شَیْءٌ مِنْهَا فَلَا تَنْسُبْهُ إِلَى شَیْءٍ مِنَ الصَّدَاقَةِ فَأَوَّلُهَا أَنْ تَکُونَ سَرِیرَتُهُ وَ عَلَانِیَتُهُ لَکَ وَاحِدَةً وَ الثَّانِی أَنْ یَرَى زَیْنَکَ زَیْنَهُ وَ شَیْنَکَ شَیْنَهُ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا تُغَیِّرَهُ عَلَیْکَ وِلَایَةٌ وَ لَا مَالٌ وَ الرَّابِعَةُ أَنْ لَا یَمْنَعَکَ شَیْئاً تَنَالُهُ مَقْدُرَتُهُ وَ الْخَامِسَةُ وَ هِیَ تَجْمَعُ هَذِهِ الْخِصَالَ أَنْ لَا یُسْلِمَکَ عِنْدَ النَّکَبَاتِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۳۹
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«دوستی صادقانه، مرزهایی دارد؛ هرکس این مرزها یا بخشی از آن‌ها در او بود، او را به دوستی (با خودت) نسبت بده و هرکس هیچ‌یک از آن‌ها در او نبود، او را اصلاً به دوستی (با خودت) نسبت نده:
- اول این‌که باطن و ظاهرش برای تو یکی باشد
- دوم این‌که زینت تو را زینت خود بداند و زشتی‌ات را زشتی‌اش
- سوم این‌که مقام و مال، رفتارش را نسبت به تو تغییر ندهد
- چهارم این‌که از آن‌چه در توانش است، از تو دریغ نکند
- و پنجمین مورد که همه این ویژگی‌ها را در بر دارد، این‌که تو را هنگام گرفتاری‌ها رها نسازد.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع:
«لَا یَنْبَغِی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یُوَاخِیَ الْفَاجِرَ فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَهُ فِعْلَهُ وَ یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مِثْلَهُ وَ لَا یُعِینُهُ عَلَى أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ لَا أَمْرِ مَعَادِهِ وَ مَدْخَلُهُ إِلَیْهِ وَ مَخْرَجُهُ مِنْ عِنْدِهِ شَیْنٌ عَلَیْهِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۴۰
امام صادق از امیر مؤمنان (علیهماالسلام) نقل فرموده‌اند:
«برای یک مسلمان شایسته نیست با فاجر[*] دوست شود؛ چراکه:
- فاجر، کار (زشت) خودش را زیبا جلوه می‌دهد و دوست دارد او نیز مثل خودش باشد
- فاجر، نه در امر دنیا و نه در امر آخرت، او را یاری نمی‌رساند
- رفت و آمد با فاجر، موجب زشتی و بدنامی اوست.»
پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[*] چنان‌چه پیش‌تر نیز بیان شد، واژه «گناه» در زبان عربی و ادبیات دینی، بیش از سی معادل دارد که هریک دارای معنایی ظریف است و در جای خود به‌کار می‌رود.
یکی از این واژگان، «فجور» است. «فجور» با «انفجار» هم‌ریشه هستند و گوهرمعنایی‌شان، «خروج انفجارگونه» است؛ خروجی که شدید، ناگهانی، همه‌جانبه، پخش‌شونده و نابودگر است.
پس می‌توان گفت: «فاجر» کسی است که حصار بندگی را به‌سختی دریده و با وصفی که ذکر شد، از آن خارج شده‌است. چنین خروجی است که موجب صدمه به اطرافیان نیز می‌شود.
پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اگر این دقت‌ها در ترجمه و فهم معارف دینی صرف نشود، این معارف، اشتباه فهمیده می‌شوند و در نتیجه، وارونه عمل خواهند شد.
این‌گونه می‌شود که دستگاه انسان‌ساز اسلام، درست کار نخواهدکرد و مسلمانان با مشکلاتی روبه‌رو خواهندشد.
در همین مورد، اگر خود را راحت کنیم و «فاجر» را «گناه‌کار» معنا کنیم، مسلمانان را از دوستی با هر گناه‌کاری منع کرده‌ایم. دراین‌صورت آن‌ها...
- یا به‌خاطر ملاحظات اجتماعی، به این دستور عمل نمی‌کنند که در نتیجه، دچار احساس گناه می‌شوند و کم‌کم قبح سرپیچی از دستورات دینی در ذهنشان می‌شکند،
- و یا با عمل به این دستورِ اشتباه، منزوی، تنها و کم‌اثر خواهند شد و کم‌کم انگ ناکارمدی بر دامن دستورات اسلام خواهدنشست.
آن‌چه ذکر شد، بخش کوچکی از دشواری‌های کار فقها برای کشف مراد شارع است. پیش‌تر نیز نکاتی در این رابطه ذکر شده‌بود:
- چرا امام صادق زراره را میان دیگر اصحاب خراب کرد؟!
- اختلاف‌افکنی میان شیعیان توسط امام باقر!!
- از دیگر ظرائف کار فقیه؛ ماجرای عدس و حمّص
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع:
«لَا عَلَیْکَ أَنْ تَصْحَبَ ذَا الْعَقْلِ وَ إِنْ لَمْ تَحْمَدْ کَرَمَهُ وَ لَکِنِ انْتَفِعْ بِعَقْلِهِ وَ احْتَرِسْ مِنْ سَیِّئِ أَخْلَاقِهِ وَ لَا تَدَعَنَّ صُحْبَةَ الْکَرِیمِ وَ إِنْ لَمْ تَنْتَفِعْ بِعَقْلِهِ- وَ لَکِنِ انْتَفِعْ بِکَرَمِهِ بِعَقْلِکَ وَ افْرِرْ کُلَّ الْفِرَارِ مِنَ اللَّئِیمِ الْأَحْمَقِ.»
الکافی ، ج۲، ص۶۳۸
امام صادق از امیر مؤمنان (علیهماالسلام) نقل فرموده‌اند:
«به ضررت نیست؛ اگر با فردی عاقل هم‌نشین شوی. اگر بزرگ‌منشی‌اش را نمی‌پسندی، از عقلش بهره ببر و (در عین حال) مراقب اخلاق بدش باش (تا از او تأثیر نپذیری).
هم‌نشینی با فرد بزرگ‌منش را از دست نده. اگر از عقلش بهره نمی‌بری، با عقل خودت، از بزرگ‌منشی‌اش بهره‌مند شو.
هرچه می‌توانی از فرد پست و نادان فرار کن.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«لَیْسَ الْقُبْلَةُ عَلَى الْفَمِ إِلَّا لِلزَّوْجَةِ أَوِ الْوَلَدِ الصَّغِیرِ.»
الکافی، ج۲، ص۱۸۶
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«بوسه بر دهان (جایز) نیست، مگر در مورد همسر یا فرزند خردسال.»
پیش‌تر از دشواری‌های کار فقهای عظیم‌الشأن مطالبی عرض شد. یکی‌دیگر از این دشواری‌ها، جمع میان احادیث متعدد حول یک موضوع است.
گاهی در یک موضوع خاص، میان بعضی احادیث، تعارضاتی دیده می‌شود که فقیه وظیفه دارد برای کشف غرض اصلی شارع، با استدلال و بر اساس قواعد، به یک جمع‌بندی دست یابد.
بعضی اختلافات فقها در فتوا، ریشه در اختلافات ایشان در جمع‌بندی احادیث حول یک موضوع دارد.
چندروز پیش در مطلبی که با عنوان «بوسیدن دست چه کسانی جایز است؟» (لینک وبلاگ + لینک کانال) منتشر شد، سه حدیث حول این موضوع ذکر شد و بنده در «پانوشت»، آن‌چه به‌عنوان جمع‌بندی به نظرم می‌رسید را چنین بیان نمودم: «با توجه به آن‌چه ذکر شد (به‌ویژه حدیث دوم)، به نظر می‌رسد...»
از این جمله مشخص است که نگارنده در مقام بیان فتوا نیست، بلکه احتمالی که به نظرش قوی‌تر رسیده‌است را بیان نموده.
اساساً بنده هرگز خود را در سطح فقهای گرامی نمی‌دانم و در تمام مواردی که ذیل احادیث، نظری مطرح کرده‌ام، در مقام فقیه نبوده‌ام و فتوا صادر نکرده‌ام، بلکه پس از تحقیق و تأملی نه‌چندان‌مفصل، نظر غیرقطعی‌ام را به عنوان یک طلبه‌ی درس خارج و دانش‌آموخته‌ی رشته علوم حدیث، بیان داشته‌ام.
پس از انتشار مطلب «دست‌بوسی»، دو نفر از دوستان طلبه در ردّ برداشت بنده در «پانوشت»، نکاتی فرمودند و دو نفر دیگر برداشت بنده را تأیید کردند.
از ناقدین محترم خواستم درصورت تمایل، یادداشتی برای انتشار در کانال بنویسند که لبیک گفتند. (نقد آقای حسینی + نقد آقای دین‌پرسی)
ضمن تشکر از این عزیزان، اعلام می‌دارم که «حدیثنا» از نقد و نظر همه دوستان استقبال می‌کند و در صورت صلاح‌دید منتشر خواهدکرد، إن‌شاءالله.
دفاع از «پانوشت»
ضمن تشکر از این دوستان، عرض می‌کنم ظاهراً این مسأله اختلافی است، هرچند بنده در تفحص مختصرم، در آثار و سیره‌ی علما، مخالفی نیافتم.
ازآن‌جاکه بحث و استدلال فقهی از حوصله این کانال عمومی خارج است، به نقل چند قول از علما و فقهای بزرگوار پیرامون این موضوع، بسنده می‌کنم:
مرحوم علامه مجلسی، در شرح حدیث دوم (که استظهار بنده، بیشتر بر اساس آن بود،) چنین فرموده‌اند:
«مقصود از این سخن امام صادق (علیه‌السلام): «أَوْ مَنْ أُرِیدَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ»؛ «یا کسی که به‌سبب (بوسیدن دستِ) او، (بوسیدن دستِ) رسول خدا اراده شود»، با اجماعِ همه علما، ائمه (علیهم‌السلام) هستند و با اختلاف، کسانی غیر از ائمه را نیز شامل می‌شود؛ از جمله: سادات و علما. هرچند ندیده‌ام هیچ‌یک از علمای شیعه به حرمت (دست‌بوسی کسانی غیر از اهل بیت) تصریح کرده‌باشد.
بعضی محققین [منظور: مرحوم فیض کاشانی] گفته‌اند:
«شاید مراد از «أَوْ مَنْ أُرِیدَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ»، امامان معصوم (صلوات‌الله‌علیهم) باشند؛ چنان‌چه از حدیث بعدی (حدیث سوم در مطلب حدیثنا) استفاده می‌شود. احتمال دارد این حکم، علمایی که به خداوند و اوامر او علم دارند و به علمشان عمل می‌کنند و هدایت‌گر مردم هستند و حرفشان با عملشان یکی است را نیز شامل شود؛ چراکه علمای راستین، وارثان پیامبران هستند و بعید نیست جزء کسانی باشند که از ایشان، رسول خدا اراده شود.» (الوافی، ج۵، ص۶۱۷)»
علامه مجلسی در ادامه به کلام شهید اول در کتاب قواعدشان (القواعد و الفوائد، ج۲، ص۱۵۹) در مورد «جواز بوسیدن دست علمای راستین» اشاره می‌فرمایند که به دلیل طولانی‌بودن از ذکر آن صرف‌نظر می‌کنم.
مرآةالعقول، ج۹، ص۷۹
مرحوم ملاصالح مازندرانی نیز در شرح این حدیث فرموده‌اند:
«منظور از «أَوْ مَنْ أُرِیدَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ»، چنان‌چه حدیث بعد نیز تصریح شده‌است، اوصیاء رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌باشد. هرچند احتمال دارد مراد، افرادی اعم از ایشان و کسانی که به ایشان نزدیک می‌باشند نیز باشند.»
شرح‌الکافی، ج۹، ص۶۱
مرحوم آیت‌الله سیدمحمد حسینی‌شیرازی نیز چنین فرموده‌اند:
«از اموری که مربوط به سلام‌واحوال‌پرسی است، بوسیدن دست و بلند شدن جلوی کسی است که وارد می‌شود. در تفسیر روایات وارد شده پیرامون این مسائل، اختلاف است...»
ایشان پس از ذکر حدیث دوم، می‌فرمایند:
«شکی نیست که این سخن امام صادق (علیه‌السلام): «أَوْ مَنْ أُرِیدَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ»، ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) را شامل می‌شود...»
سپس با نقل نظر مرحوم فیض کاشانی (که همان‌طور که ذکر شد، معتقدند این فراز از حدیث، شامل علمایی نیز می‌شود که به خداوند و اوامر او علم دارند و به علمشان عمل می‌کنند و هدایت‌گر مردم هستند و...)، نظرشان را در مورد این مسأله‌ی اختلافی، بیان می‌کنند:
«نظر درست، همین نظر است و این حکم در روزگار ما بر فقها و مراجع تقلید منطبق است؛ چراکه ایشان نائبان امام مهدی (عجل‌الله‌فرجه) هستند و شکی نیست که ایشان به خداوند و اوامر او علم دارند و به علمشان عمل می‌کنند و هدایت‌گر مردم هستند...»
الفقه؛السلم‌والسلام، ص۳۵۳
آیت‌الله سیدکاظم حسینی‌حائری (از شاگردان شهید سیدمحمدباقر صدر)، در رساله استفتائات خود، در پاسخ به این سؤال که آیا بوسیدن دست پدرومادر و اهل‌علم‌وفضل جایز است، چنین پاسخ داده‌اند:
«بوسیدن دست پدرومادر جایز است و بوسیدن دست، در زمانی که از آن، (بوسیدن دستِ) رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اراده شود، جایز است.
بوسیدن دست درصورتی‌که از روی مهربانی باشد، نه از روی تعظیم و بزرگ‌داشت، جایز است؛ مثل بوسیدن دست طفل شیرخوار.
بوسیدن دست همسر، از روی شهوت جنسی، جایز است.
(اما) بوسیدن دست کسانی غیر از پدرومادر و کسانی که از آن‌ها رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اراده نمی‌شود، اگر از روی تعظیم و بزرگ‌داشت باشد، جایز نیست.»
الفتاوى‌المنتخبة، ص۱۵۳
در برخی احادیث، بوسیدن دست دیگران نهی شده‌است.
در حدیث زیر، علت این نهی ذکر شده‌است:
و قَالَ الرِّضَا ع:
«لَا یُقَبِّلِ الرَّجُلُ یَدَ الرَّجُلِ فَإِنَّ قُبْلَةَ یَدِهِ کَالصَّلَاةِ لَهُ.»
تحف‌العقول، ص۴۵۰
امام رضا (علیه‌السلام) فرمودند:
«هیچ مردی نباید دست مردی دیگر را ببوسد؛ چراکه بوسیدن دست او، مانند نماز خواندن برای اوست.»
البته این نهی، استثنائی نیز دارد:
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«لَا یُقَبَّلُ رَأْسُ أَحَدٍ وَ لَا یَدُهُ إِلَّا یَدُ رَسُولِ اللَّهِ ص أَوْ مَنْ أُرِیدَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ ص.»
الکافی، ج۲، ص۱۸۵
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«سر و دست هیچ‌کس نباید بوسیده شود، مگر دست رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) یا کسی که به‌سبب (بوسیدن دستِ) او، (بوسیدن دستِ) رسول خدا اراده شود.»
از مصادیق کسانی که انسان آن‌ها را در جایگاه رسول خدا قرار می‌دهد، اهل‌بیت (علیهم‌السلام) هستند:
...عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَزْیَدٍ صَاحِبِ السَّابِرِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَتَنَاوَلْتُ یَدَهُ فَقَبَّلْتُهَا فَقَالَ:
«أَمَا إِنَّهَا لَا تَصْلُحُ إِلَّا لِنَبِیٍّ أَوْ وَصِیِّ نَبِیٍّ.»
الکافی، ج۲، ص۱۸۵
علی‌بن‌مَزید گوید: خدمت امام صادق (علیه‌السلام) رسیدم، دست ایشان را گرفتم و بوسیدم. حضرت فرمودند:
«بدان که این کار درست نیست، مگر برای یک پیامبر یا وصیّ یک پیامبر.»
پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
با توجه به آن‌چه ذکر شد (به‌ویژه حدیث دوم)، به نظر می‌رسد علاوه بر پیامبر و اوصیاء ایشان (علیهم‌السلام)، بوسیدن دست کسانی که انسان آن‌ها را در جایگاه پیامبر قرار می‌دهد و با احترام به آن‌ها، گویا به پیامبر احترام می‌گذارد، نیز جایز است؛
مانند عالمان خداشناس و دین‌شناسی که به وظیفه‌ی پیامبرگونه‌ی خود، که همانا راه‌بریِ مردم است، عمل می‌کنند.
مشخص است که مقصود از عالم، در این‌جا، عالمِ دین‌شناس است؛ چنان‌چه از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الْأَنْبِیَاءِ وَ ذَاکَ أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ لَمْ یُورِثُوا دِرْهَماً وَ لَا دِینَاراً وَ إِنَّمَا أَوْرَثُوا أَحَادِیثَ مِنْ أَحَادِیثِهِمْ فَمَنْ أَخَذَ بِشَیْءٍ مِنْهَا فَقَدْ أَخَذَ حَظّاً وَافِراً.»
الکافی، ج۱، ص۳۲
«به‌راستی که عالمان، وارثان پیامبران‌اند؛ چراکه پیامبران درهم و دیناری از خود به ارث نگذاشته‌اند و تنها بخشی از احادیث خود را به ارث گذاشته‌اند. پس هرکس مقداری از این احادیث را برگیرد (و عمل نماید)، بهره‌ای فراوان برده‌است.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«إِنَّ مِنْ تَمَامِ التَّحِیَّةِ لِلْمُقِیمِ الْمُصَافَحَةَ وَ تَمَامِ التَّسْلِیمِ عَلَى الْمُسَافِرِ الْمُعَانَقَةَ.»
الکافی، ج۲، ص۶۴۶
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«به‌راستی که سلام‌واحوال‌پرسی با کسی که مسافر نیست، با «دست دادن» کامل می‌شود
و سلام‌وعلیک با کسی که مسافر است، با «در آغوش گرفتن» کامل می‌شود.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«یُسَلِّمُ الصَّغِیرُ عَلَى الْکَبِیرِ وَ الْمَارُّ عَلَى الْقَاعِدِ وَ الْقَلِیلُ عَلَى الْکَثِیرِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۴۶
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«کوچک‌تر به بزرگ‌تر (زودتر) سلام می‌کند،
رهگذر به کسی که نشسته،
و گروهی که کمترند به گروه پرتعدادترند.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«الْقَلِیلُ یَبْدَءُونَ الْکَثِیرَ بِالسَّلَامِ وَ الرَّاکِبُ یَبْدَأُ الْمَاشِیَ وَ أَصْحَابُ الْبِغَالِ یَبْدَءُونَ أَصْحَابَ الْحَمِیرِ وَ أَصْحَابُ الْخَیْلِ یَبْدَءُونَ أَصْحَابَ الْبِغَالِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۴۶
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«گروهی که کمترند به گروهی که پرتعدادترند زودتر سلام می‌کنند،
سواره به پیاده،
قاطرسوار به الاغ‌سوار،
و اسب‌سوار به قاطرسوار.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«مَنْ وَقَّرَ ذَا شَیْبَةٍ فِی الْإِسْلَامِ آمَنَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۸
امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل فرموده‌اند:
«هرکه با کسی که مویش را در اسلام سفید کرده، با وقار (سنگینی و احترام) رفتار کند، خداوند (عزّوجلّ) او را از وحشت در روز قیامت در امان خواهدداشت.»
...عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
«مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالُ الْمُؤْمِنِ ذِی الشَّیْبَةِ وَ مَنْ أَکْرَمَ مُؤْمِناً فَبِکَرَامَةِ اللَّهِ بَدَأَ وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِمُؤْمِنٍ ذِی شَیْبَةٍ أَرْسَلَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَنْ یَسْتَخِفُّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۸
عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده‌است:
«احترام به مؤمن موی‌سفید، از مصادیق احترام به خداوند (عزّوجلّ) است؛
هرکس به مؤمنی احترام بگذارد، گویا به خداوند احترام گذاشته است
و هرکس مؤمن موی‌سفیدی را کوچک شمارد، خداوند پیش از مرگش، کسی را نزدش می‌فرستد که او را کوچک شمارد.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«دَخَلَ رَجُلَانِ عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فَأَلْقَى لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا وِسَادَةً فَقَعَدَ عَلَیْهَا أَحَدُهُمَا وَ أَبَى الْآخَرُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع اقْعُدْ عَلَیْهَا فَإِنَّهُ لَا یَأْبَى الْکَرَامَةَ إِلَّا حِمَارٌ ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَتَاکُمْ کَرِیمُ قَوْمٍ فَأَکْرِمُوهُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۹
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«دو مرد خدمت امیر مؤمنان (علیه‌السلام) رسیدند. حضرت برای هریک از آن‌دو، بالشی گذاشتند؛
یکی‌شان روی بالش نشست و دیگری از این کار خودداری کرد.
امیر مؤمنان (علیه‌السلام) فرمودند:
«فقط الاغ است که از احترام‌شدن خودداری می‌کند!
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند:
«هرگاه بزرگِ قومی نزدتان آمد، به او احترام بگذارید.»»»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یُحَدِّثَ بِحَدِیثٍ یَکْتُمُهُ صَاحِبُهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ ثِقَةً أَوْ ذِکْراً لَهُ بِخَیْرٍ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۰
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«مجالس(نشست‌ها) امانت هستند و کسی حق ندارد حرفی را که هم‌نشینش آن را پنهان می‌کند، بدون اجازه‌اش، بازگو کند.
مگراین‌که (به کسی بگوید که) کاملاً مورد اعتماد باشد یا ذکر خیری از هم‌نشینش باشد.»
شرح این حدیث، از زبان رسای رهبر انقلاب دل‌نشین‌تر است.
در حدیث قبل، به تأکید امام صادق (علیه‌السلام) بر این‌که «جوان» باید «یا عالم باشد یا متعلم» اشاره شد.
امیر مؤمنان (علیه‌السلام) در سخنانی جداگانه، از علت حساسیت بر این دو مسأله رمزگشایی نموده‌اند...
حضرت در سخنی خطاب به کمیل، علت «حساسیت برای خارج نبودن از آن دو حال» را چنین بیان داشته‌اند:
«یَا کُمَیْلَ بْنَ زِیَادٍ! النَّاسُ ثَلَاثَةٌ فَعَالِمٌ رَبَّانِیٌّ وَ مُتَعَلِّمٌ عَلَى سَبِیلِ نَجَاةٍ وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ أَتْبَاعُ کُلِّ نَاعِقٍ یَمِیلُونَ مَعَ کُلِّ رِیحٍ لَمْ یَسْتَضِیئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ یَلْجَئُوا إِلَى رُکْنٍ وَثِیق.»
نهج‌البلاغة، ص۴۹۶
«ای کمیل‌بن‌زیاد! مردم سه دسته‌اند:
- عالمی ربّانی،
- متعلّمی که بر راه نجات (در حرکت) است
- و پشه‌ای ناچیز که از هر ندادهنده‌ای پیروی می‌کند، با هر بادی جابه‌جا می‌شود، از نور علم بهره‌مند نمی‌گردد و به هیچ ستون استواری پناه نخواهدبرد.»
ایشان در نامه‌ای به فرزندشان؛ امام حسن (علیهماالسلام) نیز از علت «حساسیت نسبت به جوانان» پرده برداشته‌اند:
«إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْأَرْضِ الْخَالِیَةِ مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْءٍ قَبِلَتْه»
نهج‌البلاغة، ص۳۹۳
«به‌راستی که قلب جوان مانند زمینی (حاصل‌خیز) است که کِشتی در آن صورت نگرفته؛ هرچه در آن افکنده شود، آن را می‌پذیرد.»
أبُو قَتَادَةَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ)، أَنَّهُ قَالَ:
«لَسْتُ أُحِبُّ أَنْ أَرَى الشَّابَّ مِنْکُمْ إِلَّا غَادِیاً فِی حَالَیْنِ: إِمَّا عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً؛ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَرَّطَ، فَإِنْ فَرَّطَ ضَیَّعَ، وَ إِنْ ضَیَّعَ أَثِمَ، وَ إِنْ أَثِمَ سَکَنَ النَّارَ، وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) بِالْحَقِّ.»
الأمالی(للطوسی)، ص۳۰۳
ابوقَتاده از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده‌است که فرمودند:
«دوست ندارم جوانی از شما (شیعیان) را ببینم، که روزی از این دو حال خارج باشد:
یا عالم(دانش‌مند) باشد یا متعلّم(دانش‌آموز)؛
زیرا ـ قسم به خدایی که محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را به‌حق مبعوث نمود ـ
اگر چنین نکند، کوتاهی نموده
و اگر کوتاهی نماید، (فرصتش را) تباه ساخته
و اگر (فرصتش را) تباه سازد، گناه کرده[*]
و اگر گناه کند، در آتش ساکن می‌شود.»
پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[*] جالب است بدانید واژه «گناه» در زبان عربی و ادبیات دینی، بیش از سی معادل دارد که هریک دارای معنایی ظریف است و در جای خود به‌کار می‌رود؛ ذنب، اثم، وزر، عصیان، طغیان، فسق، فجور و...
در این حدیث، از کلمه «اثم» استفاده شده که گوهرمعنایی آن؛ کوتاهی، قصور و کندی در انجام وظایف است.
چنان‌چه ابن‌فارس گفته‌است:
«الهمزة و الثاء و المیم: تدلُّ على أصلٍ واحد، و هو البطء و التأخُّر»
معجم‌مقاییس‌اللغه، ج۱، ص۶۰
...عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
«إِنَّمَا شِیعَةُ جَعْفَرٍ مَنْ عَفَّ بَطْنُهُ وَ فَرْجُهُ وَ اشْتَدَّ جِهَادُهُ وَ عَمِلَ لِخَالِقِهِ وَ رَجَا ثَوَابَهُ وَ خَافَ عِقَابَهُ فَإِذَا رَأَیْتَ أُولَئِکَ فَأُولَئِکَ شِیعَةُ جَعْفَرٍ.»
الخصال، ج۱، ص۲۹۶
مفضل‌بن‌عمر گوید: امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«تنها کسی شیعه جعفر است که:
- شکم و دامنش را از پلیدی‌ها باز دارد،
- سخت‌کوش باشد،
- برای خداوند عمل کند،
- به پاداش او امید داشته باشد
- و از کیفر او بترسد.
اگر چنین کسانی را دیدی، شیعه جعفر، این‌ها هستند.»
بر اساس روایات، «شوخی» خوب است و مؤمن شوخ است، اما برای آن مرزهایی نیز تعیین شده‌است؛ مثل این‌که زیادی نباشد، دروغ نباشد، ناحق نباشد، موجب ترساندن نشود و...
یکی از خط‌قرمزهای تعیین شده برای شوخی که متأسفانه در جامعه رواج دارد و در رسانه‌ها نیز در حال عادی‌سازی می‌باشد، «شوخی جنسی» است.
...عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ:
«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ الْمُدَاعِبَ فِی الْجَمَاعَةِ بِلَا رَفَثٍ.»[*]
الکافی، ج۲، ص۶۶۳
عبدالله‌بن‌محمد‌جُعفی گوید: شنیدم که امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمودند:
«به‌راستی که خداوند (عزّوجلّ) دوست دارد کسی را که در جمع شوخی می‌کند، بدون این‌که حرف شرم‌آوری بزند.»[*]
پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[*] در متن حدیث، فرموده شده: در شوخی نباید «رفث» باشد. ابن‌فارس از لغت‌شناسان اهل دقت که سعی‌اش استخراج ریشه اصلی کلمات است، در بیان معنای این واژه گفته‌است:
«رفث: تمام مشتقات این سه حرف، یک ریشه دارد و آن؛ هر حرفی است که انسان از بیان آن شرم دارد.
ریشه آن «الرَفَث»؛ به معنای «نکاح» (هم‌بسترشدن) است؛ چنان‌چه خداوند (جلّ‌ثناؤه) فرموده‌است:
«أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِکُمْ»؛ «در شب (ماه) روزه، هم‌بسترشدن با زنانتان، برای شما حلال شده‌است.» [بقره:۱۸۷].»
معجم‌مقاییس‌اللغه، ج۲، ص۴۲۱
