دانستنی‌هایی درباره عقیقه

 

عقیقه، برای هر نوزادی که متولد می‌شود، واجب (یا مستحب مؤکّد) است. (الکافی، ج۶، ص۲۴) در روایات تأکید شده است که در روز قیامت هرکس در گروی عقیقه‌ی خویش است. (من‌لایحضره‌الفقیه، ج۳، ص۴۸۴)

حال به احادیثی در این رابطه توجه بفرمایید…

 

 

 

…عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَارِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْعَقِیقَةِ فَقَالَ: «شَاةٌ أَوْ بَقَرَةٌ أَوْ بَدَنَةٌ ثُمَّ یُسَمِّی وَ یَحْلِقُ رَأْسَ الْمَوْلُودِ یَوْمَ السَّابِعِ وَ یَتَصَدَّقُ بِوَزْنِ شَعْرِهِ ذَهَباً أَوْ فِضَّةً فَإِنْ کَانَ ذَکَراً عَقَّ عَنْهُ ذَکَراً وَ إِنْ کَانَ أُنْثَى عَقَّ عَنْهَا أُنْثَى.»

 من‌لایحضره‌الفقیه، ج‏۳، ص۴۸۵

 

از محمد بن مارِد نقل شده است:

از امام صادق (علیه‌السلام) درباره عقیقه سؤال کردم.

حضرت در پاسخ فرمودند:

«عقیقه، یا گوسفند است، یا گاو است و یا شتر.

در روز هفتم، سر نوزاد تراشیده می‌شود و به وزن موهایش طلا یا نقره صدقه داده می‌شود.

اگر نوزاد، پسر بود، حیوانی نر از جانب او عقیقه می‌شود و اگر دختر بود، حیوانی ماده.»

 

 

 

به‌هرحال برای هر نوزادی باید عقیقه انجام شود و اگر کسی از جانب او، عقیقه نکرد، وقتی بزرگ شد، خودش باید برای خود عقیقه کند...

 

 

 

…عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع‏: إِنِّی وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی کَانَ أَبِی عَقَّ عَنِّی أَمْ لَا؟ قَالَ: فَأَمَرَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَعَقَقْتُ‏ عَنْ‏ نَفْسِی‏ وَ أَنَا شَیْخٌ.

 الکافی، ج‏۶، ص۲۵

 

از عمر بن یزید نقل شده است:

به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: من - به خدا قسم – نمی‌دانم پدرم از جانب من عقیقه کرده است یا نه؟

حضرت به من دستور دادند که از جانب خودم عقیقه کنم، درحالی‌که من (در آن زمان) پیرمرد بودم.

 

 

 

برای عقیقه حتماً باید قربانی انجام شود و صورت دیگرش پذیرفته نیست.

 

 

 

…عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَجَاءَهُ رَسُولُ عَمِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ فَقَالَ لَهُ یَقُولُ لَکَ عَمُّکَ إِنَّا طَلَبْنَا الْعَقِیقَةَ فَلَمْ نَجِدْهَا فَمَا تَرَى نَتَصَدَّقُ بِثَمَنِهَا؟ فَقَالَ: «لَا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِرَاقَةَ الدِّمَاءِ.»

 الکافی، ج‏۶، ص۲۵

 

از عبدالله بن بُکَیر نقل شده است:

من نزد امام صادق (علیه‌السلام) بودم که فرستاده‌ی عمویشان؛ عبدالله بن علی (فرزند امام سجاد علیه‌السلام) نزد ایشان آمد و عرض کرد:

عمویتان می‌گوید: ما می‌خواهیم عقیقه کنیم، اما (حیوانی) پیدا نکرده‌ایم. نظرتان چیست که قیمتش را صدقه دهیم؟

حضرت فرمودند:

«خیر، خداوند غذا دادن (به دیگران) و خون ریختن (قربانی کردن) را دوست دارد.»

 

 

 

البته افرادی که دستشان تنگ است، نباید نگران باشند.

 

 

 

...رَوَى عَمَّارٌ السَّابَاطِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «الْعَقِیقَةُ لَازِمَةٌ لِمَنْ‏ کَانَ‏ غَنِیّاً وَ مَنْ کَانَ فَقِیراً إِذَا أَیْسَرَ فَعَلَ فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى ذَلِکَ فَلَیْسَ عَلَیْهِ شَیْ‏ءٌ...»

 من‌لایحضره‌الفقیه، ج‏۳، ص۴۸۵

 

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«عقیقه برای کسی که توانگر است، لازم است.

کسی که فقیر است، هرگاه دستش باز شد، عقیقه کند

و اگر [تا آخر عمر] توانش را نداشت، چیزی به گردنش نیست...»

 

 

 

عقیقه، احکام خاص دیگری نیز دارد که در جای خود، به تفصیل بیان شده است.

 

اصرار امام باقر بر همراهی با جنازه

 

...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

«أَمِیرَانِ وَ لَیْسَا بِأَمِیرَیْنِ لَیْسَ لِمَنْ تَبِعَ جَنَازَةً أَنْ یَرْجِعَ حَتَّى یُدْفَنَ أَوْ یُؤْذَنَ لَهُ وَ رَجُلٌ یَحُجُّ مَعَ امْرَأَةٍ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یَنْفِرَ حَتَّى تَقْضِیَ نُسُکَهَا.»

 الکافی، ج‏۳، ص۱۷۱

امام صادق از رسول خدا نقل فرموده‌اند: 

«کسی که به دنبال جنازه‌ای می‌رود، حق ندارد برگردد، تاوقتی‌که (جنازه) دفن شود، یا (از طرف صاحب‌عزا) به او اجازه داده‌شود.»

 

حال، به روایت زیر توجه فرمایید:

 

...عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: حَضَرَ أَبُو جَعْفَرٍ ع جَنَازَةَ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ وَ أَنَا مَعَهُ وَ کَانَ فِیهَا عَطَاءٌ فَصَرَخَتْ صَارِخَةٌ فَقَالَ عَطَاءٌ: لَتَسْکُتِنَّ أَوْ لَنَرْجِعَنَّ قَالَ فَلَمْ تَسْکُتْ فَرَجَعَ عَطَاءٌ قَالَ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع: إِنَّ عَطَاءً قَدْ رَجَعَ قَالَ: «وَ لِمَ؟» قُلْتُ: صَرَخَتْ هَذِهِ الصَّارِخَةُ فَقَالَ لَهَا لَتَسْکُتِنَّ أَوْ لَنَرْجِعَنَّ فَلَمْ تَسْکُتْ فَرَجَعَ. فَقَالَ: «امْضِ بِنَا فَلَوْ أَنَّا إِذَا رَأَیْنَا شَیْئاً مِنَ الْبَاطِلِ مَعَ الْحَقِّ تَرَکْنَا لَهُ الْحَقَّ لَمْ نَقْضِ حَقَّ مُسْلِمٍ» قَالَ: فَلَمَّا صَلَّى عَلَى الْجِنَازَةِ قَالَ وَلِیُّهَا لِأَبِی جَعْفَرٍ ع: ارْجِعْ مَأْجُوراً رَحِمَکَ اللَّهُ فَإِنَّکَ لَا تَقْوَى عَلَى الْمَشْیِ. فَأَبَى أَنْ یَرْجِعَ قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: قَدْ أَذِنَ لَکَ فِی الرُّجُوعِ وَ لِی حَاجَةٌ أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْهَا. فَقَالَ: «امْضِ فَلَیْسَ بِإِذْنِهِ جِئْنَا وَ لَا بِإِذْنِهِ نَرْجِعُ إِنَّمَا هُوَ فَضْلٌ وَ أَجْرٌ طَلَبْنَاهُ فَبِقَدْرِ مَا یَتْبَعُ الْجَنَازَةَ الرَّجُلُ یُؤْجَرُ عَلَى ذَلِکَ.»

 الکافی، ج‏۳، ص۱۷۱

 

از زراره نقل شده است: امام باقر (علیه‌السلام) برای تشییع‌جنازه‌ی مردی از قریش حاضر شدند. من نیز همراه ایشان بودم. در این تشییع‌جنازه، «عَطاء»[1] نیز بود.

زنی شروع به ناله و فریاد کرد. عطاء گفت: یا او را ساکت کنید یا ما برمی‌گردیم! آن زن ساکت نشد و عطاء (تشییع‌جنازه را ترک کرد و) برگشت.

زراره گوید:

به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کردم: عطاء برگشت.

امام فرمودند:

«چرا؟»

عرض کردم:

این زن ناله و فریاد کرد، او گفت یا ساکتش کنید یا ما برمی‌گردیم، ساکت نشد و او نیز برگشت.

امام فرمودند:

«با ما بیا! (تشییع را ادامه دهیم) ما اگر باطلی را ببینیم که همراهِ حق است[2] و به‌خاطر ترک باطل، بخواهیم حق را ترک کنیم، دراین‌صورت حق مسلمان را ادا نکرده‌ایم.»[3]

زراره گوید: وقتی نماز (میت) بر جنازه خوانده‌شد، صاحب‌عزا به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کرد:

برگردید، شما اجرتان را بردید، خداوند شما را رحمت کند. شما توان پیاده‌روی ندارید.[4]

امام از برگشتن خودداری کردند.

به حضرت عرض کردم:

او به شما اجازه داد که برگردید. من نیز حاجتی دارم که می‌خواهم از شما درخواست کنم.[5]

امام فرمودند:

«بیا! ما با اجازه او نیامده‌ایم و با اجازه او برنمی‌گردیم. ما فقط برای کسب فضل و اجر آمده‌ایم و انسان به‌مقداری که دنبال جنازه برود، برای این کار اجر می‌گیرد.»

 الکافی، ج‏۳، ص۱۷۱

 

پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] «عطاءبن‌ابی‌رباح»؛ از علمای مورد احترام بنی‌امیه.

[2] از این‌که حضرت شیون و فریادِ زنان پشت جنازه را «باطل» دانسته‌اند، معلوم می‌شود این‌کار (لااقل درصورتی‌که به گوش نامحرم برسد) جایز نیست.

[3] این هم درسی است که انسان حق ندارد به بهانه وجود یک باطل، حقی که نسبت به برادر مؤمنش دارد را ادا نکند و در این‌گونه موارد، ادای حق برادر مؤمن، ترجیح دارد.

[4] شاید به این خاطر باشد امام باقر (علیه‌السلام) درشت‌هیکل بوده‌اند؛ چنان‌چه امام صادق (علیه‌السلام) در ضمن حدیثی پدرشان را چنین توصیف کرده‌اند: «کَانَ رَجُلًا بَادِناً ثَقِیلًا»؛ «ایشان، مردی درشت‌هیکل و سنگین‌وزن بودند» (الکافی، ج۵، ص۷۳) 

[5] «زراةبن‌أعیَن» از فقها و محدثانِ بزرگ شیعه بوده‌است و احتمالاً از امام، سؤالی علمی داشته‌است.

 

هشدار! خواندن این حدیث مسئولیت‌آور است!

...عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَی الْمُسْلِمِ؟ قَالَ: «لَهُ سَبْعُ حُقُوقٍ وَاجِبَاتٍ مَا مِنْهُنَّ حَقٌّ إِلَّا وَ هُوَ عَلَیْهِ وَاجِبٌ إِنْ ضَیَّعَ مِنْهَا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ وِلَایَةِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ وَ لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ فِیهِ مِنْ نَصِیبٍ.» قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هِیَ؟ قَالَ: «یَا مُعَلَّی إِنِّی عَلَیْکَ شَفِیقٌ أَخَافُ أَنْ تُضَیِّعَ وَ لَا تَحْفَظَ وَ تَعْلَمَ وَ لَا تَعْمَلَ.» قَالَ: قُلْتُ لَهُ: لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ. قَالَ: «أَیْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ تَکْرَهَ لَهُ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ وَ الْحَقُّ الثَّانِی أَنْ تَجْتَنِبَ سَخَطَهُ وَ تَتَّبِعَ مَرْضَاتَهُ وَ تُطِیعَ أَمْرَهُ وَ الْحَقُّ الثَّالِثُ أَنْ تُعِینَهُ بِنَفْسِکَ وَ مَالِکَ وَ لِسَانِکَ وَ یَدِکَ وَ رِجْلِکَ وَ الْحَقُّ الرَّابِعُ أَنْ تَکُونَ عَیْنَهُ وَ دَلِیلَهُ وَ مِرْآتَهُ وَ الْحَقُّ الْخَامِسُ أَنْ لَا تَشْبَعَ وَ یَجُوعُ وَ لَا تَرْوَی وَ یَظْمَأُ وَ لَا تَلْبَسَ وَ یَعْرَی وَ الْحَقُّ السَّادِسُ أَنْ یَکُونَ لَکَ خَادِمٌ وَ لَیْسَ لِأَخِیکَ خَادِمٌ فَوَاجِبٌ أَنْ تَبْعَثَ خَادِمَکَ فَیَغْسِلَ ثِیَابَهُ وَ یَصْنَعَ طَعَامَهُ وَ یَمْهَدَ فِرَاشَهُ وَ الْحَقُّ السَّابِعُ أَنْ تُبِرَّ قَسَمَهُ وَ تُجِیبَ دَعْوَتَهُ وَ تَعُودَ مَرِیضَهُ وَ تَشْهَدَ جَنَازَتَهُ وَ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّ لَهُ حَاجَةً تُبَادِرُهُ إِلَی قَضَائِهَا وَ لَا تُلْجِئُهُ أَنْ یَسْأَلَکَهَا وَ لَکِنْ تُبَادِرُهُ مُبَادَرَةً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ وَصَلْتَ وَلَایَتَکَ بِوَلَایَتِهِ وَ وَلَایَتَهُ بِوَلَایَتِکَ.»

 الکافی، ج‏۲، ص۱۶۹

 

از معلی بن خُنیس نقل شده است که گفت:
به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم:
«حق مسلمان بر مسلمان» چیست؟

حضرت فرمودند: 
«برای مسلمان هفت حقِ واجب است؛ حقوقی که آن‌چنان واجب‌اند که اگر مقداری از آن را ضایع کند، از ولایت و طاعتِ خداوند خارج می‌گردد، و برایش بهره‌ای نخواهد بود.»

معلّی بن خُنیس گوید عرض کردم: 
فدای‌تان شوم، آن حقوق چیست؟

حضرت فرمودند:
«ای معلّی! من دلسوزِ تو هستم. می‌ترسم (آن حقوق را) ضایع نمایی، و مراعات ننمایی، و (مطلبِ مسئولیت‌آوری را) بدانی و عمل نکنی.»

معلّی گوید عرض کردم: 
«لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏»؛ هیچ نیرویی جز (نیروی) خداوند نیست.

حضرت فرمودند: 
«۱- راحت‌ترین حق از آن حقوق، این است که آن‌چه برای خودت دوست می‌داری، برای او نیز دوست بداری، و آن‌چه برای خودت نمی‌پسندی، برای او نیز نپسندی.

۲- و حق دوم، این است که از (موجباتِ) نارضایتی او پرهیز کنی و به دنبال رضایتش باشی و دستورش را اطاعت کنی.

۳- و حق سوم، این‌که او را با جان و مال و زبان و دست و پایت یاری نمایی.

۴- و حق چهارم، این‌که چشم، راهنما و آینه‌اش باشی.

۵- و حق پنجم، این‌که سیر نشوی و سیرآب نگردی و لباس نپوشی، درحالی‌که او گرسنه و تشنه و بی‌لباس است.

۶- و حق ششم، این‌که اگر خدمت‌کاری داشتی و برادرت خدمت‌کار نداشت، واجب است خدمت‌کارت را بفرستی تا لباسش را بشوید و غذایش را درست کند و رخت‌خوابش را پهن نماید.

۷- و حق هفتم، آن است که سوگندش را بپذیری، و دعوتش را اجابت نمایی، و در بیماری‌اش به عیادتش روی، و بر جنازه‌اش حاضر شوی، و هرگاه فهمیدی نیازی دارد، به رفع آن، پیش‌دستی کنی و مجبورش نکنی که آن را از تو بخواهد، بلکه باید به‌سرعت پیش‌دستی کنی.

پس هرگاه چنین کردی، ولایت خود را به ولایت او، و ولایت او را به ولایت خود، پیوند داده‌ای.»



پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
یک: به این ترتیب (با توجه به جمله آخر امام)، یک «شبکه‌ی ولایی منسجم» میان مسلمین شکل می‌گیرد.
دو: حقوق مذکور، حقوق «مسلمین» به گردن هم‌دیگر است، نه حقوق «شیعیان» و نه فقط «مؤمنین».