قَالَ الصَّادِقُ ع:
«تَعَلَّمُوا مِنَ الْغُرَابِ ثَلَاثَ خِصَالٍ اسْتِتَارَهُ بِالسِّفَادِ وَ بُکُورَهُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ حَذَرَهُ.»
من‌لایحضره‌الفقیه، ج۱، ص۴۸۲
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«سه خصلت را از کلاغ بیاموزید:
- پوشاندن (پنهان کردنِ) خود، هنگام نزدیکی
- صبح بسیار زود برخواستن، برای طلب روزی
- و احتیاط (هوش‌یاریِ) شدید (در قبال تهدیدها.)»
...عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«مَنْ قَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ صَلَاةً وَاحِدَةً لَمْ یُعَذِّبْهُ وَ مَنْ قَبِلَ مِنْهُ حَسَنَةً لَمْ یُعَذِّبْهُ.»
الکافی، ج۳، ص۲۶۶
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«هرکس که خداوند یک نماز از او بپذیرد، هرگز او را عذاب نخواهد کرد
و هرکس که خداوند یک کار نیک از او بپذیرد، هرگز او را عذاب نخواهد کرد.»
...عَنِ الْعِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
«وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَیَأْتِی عَلَى الرَّجُلِ خَمْسُونَ سَنَةً وَ مَا قَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ صَلَاةً وَاحِدَةً فَأَیُّ شَیْءٍ أَشَدُّ مِنْ هَذَا وَ اللَّهِ إِنَّکُمْ لَتَعْرِفُونَ مِنْ جِیرَانِکُمْ وَ أَصْحَابِکُمْ مَنْ لَوْ کَانَ یُصَلِّی لِبَعْضِکُمْ مَا قَبِلَهَا مِنْهُ لِاسْتِخْفَافِهِ بِهَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَقْبَلُ إِلَّا الْحَسَنَ فَکَیْفَ یَقْبَلُ مَا یُسْتَخَفُّ بِهِ.»
الکافی، ج۳، ص۲۶۹
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«به خدا قسم، روزی می‌رسد که بر پنجاه سال از عمر انسان می‌گذرد و خداوند حتی یک نماز از او نپذیرفته است. چه چیز از این سخت‌تر است؟!
به خدا قسم، شما از میان همسایگان و دوستانتان کسانی را می‌شناسید که اگر برای بعضی دیگرتان نماز می‌خواندند، نمازشان پذیرفته نمی‌شد؛ چراکه آن را سبک می‌شمارند.[*]
به‌راستی‌که خداوند فقط نماز زیبا را می‌پذیرد، پس چگونه نمازی را که سبک شمرده شده را بپذیرد؟!»
پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[*] ظاهراً مقصود این است که اگر از کسی بخواهید مثلاً برایتان نماز استیجاری بخواند، نمازش به دلتان نمی‌نشست و از او نمی‌پذیرفتید. چطور توقع دارد خداوند چنین نمازی را بپذیرد؟!
️
گاهی به ذهن انسان خطور می‌کند که: خب، پدر و مادر من که الحمدلله سر پا هستند یا وضع مالی‌شان که فعلاً خوب است و نیازی ندارند من کمکشان کنم و نیازهایشان را برطرف کنم؛
- من چرا ببرمشان دکتر؟
- من چرا داروهایشان را بخرم؟
- من چرا غذا بپزم؟
- من چرا خریدشان را انجام دهم؟
- من چرا...
اما امام صادق (علیه‌السلام) در توضیح این فرمان الهی که «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»؛ «و به پدر و مادر نیکی کنید» (إسراء:۲۳)، فرموده‌اند:
««الْإِحْسَانُ»؛ أَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُکَلِّفَهُمَا أَنْ یَسْأَلَاکَ شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجَانِ إِلَیْهِ وَ إِنْ کَانَا مُسْتَغْنِیَیْنِ.»
الکافی، ج۲، ص۱۵۸
«نیکی کردن؛ یعنی با آن‌ها به نیکویی همنشینی نمایی و آن‌ها را به زحمت نیاندازی که آن‌چه نیاز دارند را از تو بخواهند، حتی اگر توان‌گر باشند.»
مقصود این است که حتی اگر فقیر یا ناتوان نیستند و توانایی رفع نیازها و تأمین مایحتاجشان را دارند، پیش‌دستی کن و نیازهایشان را برطرف نما.
چه رسد به این‌که والدین انسان، توان تأمین نیازهایشان را نیز نداشته باشند!
...عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَهُ: «إِنَّا نَکُونُ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ فَنُرِیدُ الْإِحْرَامَ فَنَطَّلِی وَ لَا تَکُونُ مَعَنَا نُخَالَةٌ نَتَدَلَّکُ بِهَا مِنَ النُّورَةِ فَنَتَدَلَّکُ بِالدَّقِیقِ.» وَ قَدْ دَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ مَا اللَّهُ أَعْلَمُ بِهِ. فَقَالَ: «أَ مَخَافَةَ الْإِسْرَافِ؟» قُلْتُ: نَعَمْ. فَقَالَ: «لَیْسَ فِیمَا أَصْلَحَ الْبَدَنَ إِسْرَافٌ إِنِّی رُبَّمَا أَمَرْتُ بِالنَّقِیِّ فَیُلَتُ بِالزَّیْتِ فَأَتَدَلَّکُ بِهِ إِنَّمَا الْإِسْرَافُ فِیمَا أَفْسَدَ الْمَالَ وَ أَضَرَّ بِالْبَدَنِ.» قُلْتُ: فَمَا الْإِقْتَارُ؟ قَالَ: «أَکْلُ الْخُبْزِ وَ الْمِلْحِ وَ أَنْتَ تَقْدِرُ عَلَى غَیْرِهِ.» قُلْتُ: فَمَا الْقَصْدُ؟ قَالَ: «الْخُبْزُ وَ اللَّحْمُ وَ اللَّبَنُ وَ الْخَلُّ وَ السَّمْنُ مَرَّةً هَذَا وَ مَرَّةً هَذَا.»
الکافی، ج۴، ص۵۳
نقل شده است که امام صادق (علیه‌السلام) به یکی از اصحاب فرمودند:
«ما در راه مکه بودیم و می‌خواستیم مُحرِم شویم. پس (برای نظافت، به بدنمان) نوره کشیدیم، اما پودری نبود که به خود بمالیم تا بوی نوره برود و خوشبو شویم. به‌همین‌خاطر آرد به خود مالیدیم.»
راوی گوید:
با شنیدن این حرف حالتی به من دست داد که خدا می‌داند.
حضرت فرمودند:
«آیا از اسراف بیمناکی؟»
عرض کردم:
بله.
حضرت فرمودند:
«در (مصرفِ) چیزی که موجب اصلاح (سلامتیِ) بدن شود، اسراف نیست. من گاهی دستور می‌دهم آرد را با روغن‌زیتون مخلوط کنند تا به بدنم بمالم.
بلکه اسراف در چیزی است که مال را از بین ببرد و به بدن آسیب رساند.»
عرض کردم:
پس خساست چیست؟
حضرت فرمودند:
«این‌که نان و نمک (که غذایی فقیرانه است) بخوری، درحالی‌که بتوانی غذای دیگری(بهتری) نیز بخوری.»
عرض کردم:
پس میانه‌روی چیست؟
حضرت فرمودند:
«این‌که گاهی نان با گوشت، گاهی با شیر، گاهی با سرکه و گاهی با روغن (بخوری.)»
...عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى عَلَى الْإِنَاثِ أَرْأَفُ مِنْهُ عَلَى الذُّکُورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ یُدْخِلُ فَرْحَةً عَلَى امْرَأَةٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا حُرْمَةٌ إِلَّا فَرَّحَهُ اللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ.»
الکافی، ج۶، ص۶
از امام رضا از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:
«به‌راستی که خداوند (تبارک‌وتعالی) نسبت به جنس مؤنث دلسوزی بیشتری دارد، تا جنس مذکر.
هیچ مردی نیست که زنی که به او محرم است را شادمان سازد، مگراین‌که خداوند (تعالی) در روز قیامت او را شادمان می‌سازد.»
بچه که بودم، از پدرم شنیدم خانه روح دارد! خانه‌ای که دیگر کسی در آن زندگی نمی‌کند، روح زندگی در آن جریان ندارد و زود می‌میرد و ویران می‌شود.
این را وقتی گفت که داشتیم راجع‌به خانه متروک پدربزرگ مرحومم در روستا صحبت می‌کردیم که کم‌کم داشت ویران می‌شد.
بزرگ‌تر که شدم و سر خانه و زندگی که رفتم، فهمیدم قصه چیز دیگری است؛
وقتی دیدم هرچندوقت‌یک‌بار گوشه‌ای از خانه عیب پیدا می‌کند و اگر کسی بالاسرش نباشد، این عیب به جاهای دیگر هم سرایت می‌کند و ویرانی می‌آفریند، فهمیدم علت ویران شدن خانه‌های متروک چیست.
اولین‌بار، زمستانی که لوله‌آب پشت‌بام ترکید، به این راز پی بردم. اگر خانه نبودم و با آچار و انبرقفلی و یک درپوش کوچک جلوی فوران آب را نمی‌گرفتم، این آب همین‌طور می‌رفت و شاید بعد از چندساعت سقف را هم خراب می‌کرد و خسارت بزرگی به بار می‌آورد.
می‌دیدم وسایل خانه کم‌کم مستهلک می‌شوند و عمرشان تمام می‌شود. یا حادثه‌ای رخ می‌دهد و گوشه‌ای را خراب می‌کند و لازم است به آن گوشه رسیدگی شود.
فهمیدم وقتی کسی در خانه نباشد و این عیب‌های جزئی را نبیند و با مختصرهمتی رفعشان نکند، خانه آرام‌آرام رو به ویرانی می‌رود.
قسمت ترسناک قصه این‌جاست که تو چیزی داشته‌ای که مدتی بی‌خیالش شده‌بودی.
به خودت می‌آیی و با یک فاجعه مواجه می‌شوی؛
- با خانه دزدزده‌ای که شیشه‌هایش شکسته، قفلش خراب شده، درهایش قییژژ صدا می‌دهند، گوشه‌ای از سقفش ریخته، موکت و فرش‌هایش خیس شده و کپک زده‌اند، آب و برقش قطع شده، عنکبوت گوشه‌وکنارش لانه کرده...
- با ماشینی که چهارچرخش پنچر شده، رویش یک بندانگشت خاک نشسته، روغنش خالی شده، برف‌پاکن‌هایش شکسته، کمک‌هایش صدا می‌دهند، لنت‌هایش تمام شده‌اند...
- با بدنی که فشار آمده به چندجایش! قند و چربی، زانودرد و کمردرد، چند دندان خراب، دل‌دردِ گاه‌وبی‌گاهی که علتش را نمی‌دانی...
- خانواده‌ای که پُر شده از کدورت‌های ریز و درشت، کسانی که در حقشان کوتاهی کرده‌ای و بابتش احساس شرمندگی داری...
- خودت را محاسبه می‌کنی؛ عادت‌های زشت، اخلاق ناپسند، تکبر، تنبلی، بی‌برنامگی، شهوت‌های سرکش، خشم‌های نابه‌جا، پستی‌ها و پلشتی‌ها...
- اعمالت را سبک‌سنگین می‌کنی؛ می‌بینی کلی نماز و روزه قضا به گردنت است، عباداتت از سرِ عادت، برای رفع‌تکلیف، سراسر کسالت...
همه این خرابی‌ها آوار می‌شوند روی سرت.
و تو می‌گویی «آخر من با این‌همه خرابی چه کنم؟!»
می‌ترسی.
دلت خالی می‌شود.
چشمانت از رمق می‌افتند.
پاهایت سست می‌شوند.
می‌نشینی.
ناامید!
ویران!
چندسال‌پیش دایی‌ام تعریف می‌کرد:
«وقتی می‌خواستیم به آن خانه‌مان که در طبقه ششم بود برویم، دیدیم روی زمین و در و دیوار و شیشه‌ها و کابینت‌ها و لامپ‌ها و قرنیزهایش، کلی رنگ و گچ و خاک پاشیده و نیاز به یک نظافت اساسی دارد.
روزی که برای تمیز کردن رفتیم، آسانسور خراب بود. کلی وسیله را خِرکش کردیم تا طبقه ششم. وقتی رسیدیم، اوضاع را که ورانداز کردیم، از حجم کارها سست شدیم و نشستیم همان وسط. دستمان به کار نمی‌رفت.
مدتی که گذشت، دیدیم خواهر حاج‌خانم (خواهرزنش) رفته یکی از اتاق‌ها و شروع کرده به تمیز کردنِ پنجره. ما هم رفتیم و هرکدام به گوشه‌ای مشغول شدیم و بالاخره کار تمام شد.
آن‌روز از خواهر حاج‌خانم این را یاد گرفتم که وقتی حجم کارها زیاد است، باید از یک گوشه شروع کرد.»
ما وقتی به حجم خرابی‌های خودمان و زندگی‌هایمان دقت می‌کنیم، اولاً این خودش یک گام است، یک توفیق است. خیلی‌ها تا آخر عمر فرصت نمی‌کنند به خودشان و زندگی‌هایشان نگاهی بیاندازند و عمق فاجعه را ببینند.
درست است که حسرت می‌خوریم که:
- کاش زودتر دست‌به‌کار شده بودیم و کار به این‌جا نمی‌کشید،
- کاش از همان نوجوانی و جوانی، وقتی عیبی در خودمان می‌دیدیم، درستش می‌کردیم و وقتی زنگ‌خطری می‌شنیدیم، آمادگی کسب می‌کردیم.
- کاش فرصت‌ها را از دست نمی‌دادیم و نمی‌گذاشتیم اصلاح امور این‌قدر سخت و دست‌نیافتنی شود.
اما حالا این‌جا ایستاده‌ایم و این ترس همراهمان است.
با این ترس فلج‌کننده چه کنیم؟
امام علی (علیه‌السلام) دوباره مقابل امت می‌ایستد تا راه را نشان دهد.
دست‌هایش را دراز می‌کند تا ما را از رکود به حرکت وا دارد...
«إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِیهِ، فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّیهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْهُ.»
نهج‌البلاغه، ص۵۰۱
«هرگاه از چیزی ترسیدی، در آن واقع شو؛ چراکه تحمل این ترس، از آن‌چه از آن می‌ترسی، سخت‌تر است.»
می‌فرماید نترسید، ننشینید، حرکت کنید؛
که تحمل ترس از آن کار دشوار، از انجامش سخت‌تر است.
اگر شروع کنید به تعمیر خرابی‌ها، کمتر اذیت می‌شوید از این‌که در ترستان گیر کنید و غصه بخورید که «آخر من با این‌همه خرابی چه کنم؟!»
«یا علی» بگو و بلند شو!
بلند شو و از یک گوشه شروع کن!
از کدام گوشه؟
از نزدیک‌ترین گوشه.
امتحان کن!
ضرر نمی‌کنی.
️
همان‌طور که می‌دانید علاوه بر روزه ماه شعبان که بسیار تأکید شده است، روزه گرفتن در اولین پنجشنبه ماه، آخرین پنجشنبه ماه و چهارشنبه وسط ماه قمری نیز سنت[1] است.
اما این روزها چه خصوصیتی دارند که روزه گرفتن در آن‌ها سنت شده است؟
...عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص سُئِلَ عَنْ صَوْمِ خَمِیسَیْنِ بَیْنَهُمَا أَرْبِعَاءُ فَقَالَ: «أَمَّا الْخَمِیسُ فَیَوْمٌ تُعْرَضُ فِیهِ الْأَعْمَالُ وَ أَمَّا الْأَرْبِعَاءُ فَیَوْمٌ خُلِقَتْ فِیهِ النَّارُ وَ أَمَّا الصَّوْمُ فَجُنَّةٌ مِنَ النَّارِ.»»
الکافی، ج۴، ص۹۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) درمورد (حکمت استحبابِ) روزه گرفتن در دو پنجشنبه و چهارشنبه وسطشان سؤال شد. ایشان فرمودند:
«روز پنجشنبه روزی است که اعمالِ (بندگان) عرضه می‌شود[2]
و روز چهارشنبه روزی است که آتش در این روز خلق شده است و روزه محافظی در برابر آتش است.»»
...عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: «إِنَّمَا یُصَامُ یَوْمُ الْأَرْبِعَاءِ لِأَنَّهُ لَمْ تُعَذَّبْ أُمَّةٌ فِیمَا مَضَى إِلَّا فِی یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَسَطِ الشَّهْرِ فَیُسْتَحَبُّ أَنْ یُصَامَ ذَلِکَ الْیَوْمُ.»
الکافی، ج۴، ص۹۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:
«در روز چهارشنبه برای این روزه گرفته می‌شود که هیچ امتی در گذشته عذاب نشده است، مگر در روز چهارشنبه وسط ماه.
به‌همین‌خاطر مستحب است که در این روز روزه گرفته شود.»
پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] سنت؛ عبارت است از کارهای نیکی که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) انجام داده‌اند تا در میان امتشان مرسوم شود.
[2] گویا اعمالی که انسان در طول هفته انجام می‌دهد و توسط دو فرشته‌ی نویسنده‌ی همراهش ثبت می‌شود و در روز پنجشنبه جمع‌بندی و عرضه(ارائه) می‌گردد. شاید روزه این روز موجب شود نامه اعمالمان خالی به پروردگار عرضه نگردد.
...عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ:
«إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عُتَقَاءَ وَ طُلَقَاءَ مِنَ النَّارِ إِلَّا مَنْ أَفْطَرَ عَلَى مُسْکِرٍ فَإِذَا کَانَ فِی آخِرِ لَیْلَةٍ مِنْهُ أَعْتَقَ فِیهَا مِثْلَ مَا أَعْتَقَ فِی جَمِیعِهِ.»
الکافی، ج۴، ص۶۸
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:
«خداوند (عزّوجلّ) در هر شب از ماه رمضان آزادشدگان و رهاشدگانی از آتش دارد؛
به‌جز کسی که روزه‌اش را با چیز مست‌کننده‌ای افطار کرده باشد.
و آن‌گاه که آخرین شب ماه رمضان فرا رسد، در آن شب به‌تعدادی که در تمام این ماه (از آتش) رها شده‌اند، رها خواهند شد.»
پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] بله، فقط روزه‌خوارانی که با چیز مست‌کننده‌ای افطار کنند، مشمول مغفرت خدا در این ماه نمی‌شوند. پس حتی مسلمانانی که در این ماه روزه‌خواری هم کرده‌اند، اگر توبه کنند، ممکن است مشمول بخشش پروردگار کریم باشند.
[2] و چه‌قدر این عمل نزد خداوند زشت و نابخشودنی است؛ شراب‌خواری. نعوذ بالله.
...عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْإِفْطَارِ قَبْلَ الصَّلَاةِ أَوْ بَعْدَهَا قَالَ: «إِنْ کَانَ مَعَهُ قَوْمٌ یَخْشَى أَنْ یَحْبِسَهُمْ عَنْ عَشَائِهِمْ فَلْیُفْطِرْ مَعَهُمْ وَ إِنْ کَانَ غَیْرُ ذَلِکَ فَلْیُصَلِّ وَ لْیُفْطِرْ.»
الکافی، ج۴، ص۱۰۱
عبیدالله بن علی حلبی گوید: از امام صادق سؤال شد:
(روزه‌دار) قبل از نماز (مغرب) افطار کند یا بعد از آن؟
حضرت فرمودند:
«اگر با جمعی باشد که بترسد آن‌ها را از خوردن شام باز دارد، در این‌صورت با آن‌ها افطار کند، در غیراین‌صورت، نماز بخواند و (بعد) افطار کند.»
پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در بعضی جمع‌های خانوادگی یا دوستانه، بعضی افراد چون مورد احترام بقیه هستند یا میزبان هستند یا مسؤول آماده کردن افطاری هستند یا به هر دلیلی، تا وقتی افطار نکنند، دیگران نیز افطار نمی‌کنند.
این افراد هرچند ممکن است دوست داشته باشند نماز مغربشان را اول وقت بخوانند، اما برای رعایت حال دیگر روزه‌داران، باید اول با آن‌ها افطار کنند، بعد نماز بخوانند.
...عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع إِذَا کَانَ الْیَوْمُ الَّذِی یَصُومُ فِیهِ أَمَرَ بِشَاةٍ فَتُذْبَحُ وَ تُقْطَعُ أَعْضَاءً وَ تُطْبَخُ فَإِذَا کَانَ عِنْدَ الْمَسَاءِ أَکَبَّ عَلَى الْقُدُورِ حَتَّى یَجِدَ رِیحَ الْمَرَقِ وَ هُوَ صَائِمٌ ثُمَّ یَقُولُ هَاتُوا الْقِصَاعَ اغْرِفُوا لآِلِ فُلَانٍ وَ اغْرِفُوا لآِلِ فُلَانٍ ثُمَّ یُؤْتَى بِخُبْزٍ وَ تَمْرٍ فَیَکُونُ ذَلِکَ عَشَاءَهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ.»
الکافی، ج۴، ص۶۸
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«امام علی بن حسین (سجاد علیه‌السلام)، وقتی روزی که در آن روزه می‌گرفتند، فرا می‌رسید، دستور می‌دادند گوسفندی ذبح کنند و اعضایش را جدا کنند و بپزند.
وقتی عصر می‌شد، در دیگ‌ها خم می‌شدند تا بوی آبگوشت را استشمام کنند، در حالی که خودشان روزه بودند.
سپس می‌فرمودند:
«ظروف غذا را بیاورید، برای فلان‌خانواده و فلان خانواده غذا بکشید (و برایشان ببرید.)»
سپس برایشان نان و خرما می‌آوردند و شام خودشان همین بود.
درود خداوند بر ایشان پدرانشان باد.»
...عَنْ مَسْعَدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: «دَخَلَ سَدِیرٌ عَلَى أَبِی ع فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ یَا سَدِیرُ هَلْ تَدْرِی أَیُّ اللَّیَالِی هَذِهِ فَقَالَ نَعَمْ فِدَاکَ أَبِی هَذِهِ لَیَالِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَمَا ذَاکَ فَقَالَ لَهُ أَ تَقْدِرُ عَلَى أَنْ تُعْتِقَ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ هَذِهِ اللَّیَالِی عَشْرَ رَقَبَاتٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ فَقَالَ لَهُ سَدِیرٌ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی لَا یَبْلُغُ مَالِی ذَاکَ فَمَا زَالَ یَنْقُصُ حَتَّى بَلَغَ بِهِ رَقَبَةً وَاحِدَةً فِی کُلِّ ذَلِکَ یَقُولُ لَا أَقْدِرُ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ فَمَا تَقْدِرُ أَنْ تُفَطِّرَ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ رَجُلًا مُسْلِماً فَقَالَ لَهُ بَلَى وَ عَشَرَةً فَقَالَ لَهُ أَبِی ع فَذَاکَ الَّذِی أَرَدْتُ یَا سَدِیرُ إِنَّ إِفْطَارَکَ أَخَاکَ الْمُسْلِمَ یَعْدِلُ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ ع.»
الکافی، ج۴، ص۶۸
«(روزی) سَدیر بن حُکیم در ماه رمضان نزد پدرم (امام باقر علیه‌السلام) آمد.
ایشان فرمودند:
«ای سدیر! می‌دانی این شب‌ها، چه شب‌هایی است؟»
سدیر عرض کرد:
بله، پدرم به فدایتان! این شب‌ها، شب‌های ماه رمضان است. چطور مگر؟
حضرت به او فرمودند:
«آیا می‌توانی در هر شب از این شب‌ها، ده برده از فرزندان اسماعیل آزاد کنی؟»
سدیر به ایشان عرض کرد:
پدر و مادرم به فدایتان! آن‌قدر مال ندارم که بتوانم چنین کنم.
امام باقر (علیه‌السلام) همین‌طور (سؤالشان را تکرار کردند و از تعداد برده‌ها) کم کردند تا به «یک برده در هر شب» رسیدند.
سدیر گفت:
یک برده را هم نمی‌توانم آزاد کنم.
حضرت به او فرمودند:
«آیا نمی‌توانی در هر شب (از ماه رمضان) یک مرد مسلمان را افطار دهی؟»
عرض کرد:
بله و (می‌توانم هرشب) ده نفر (را افطار دهم.)
پدرم به سدیر فرمودند:
«منظورم همین بود، ای سدیر!
به‌راستی این‌که برادر مسلمانت را افطار دهی، با آزاد کردن یک برده از فرزندان اسماعیل برابری می‌کند.»»
...عَنِ السَّمَّانِ الْأَرْمَنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«إِذَا رَأَى الصَّائِمُ قَوْماً یَأْکُلُونَ أَوْ رَجُلًا یَأْکُلُ سَبَّحَتْ کُلُّ شَعْرَةٍ مِنْهُ.»
الکافی، ج۴، ص۶۵
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند:
«هرگاه روزه‌دار گروهی یا شخصی را ببیند که (چیزی) می‌خورند، تمام موهایش از جانب او تسبیح می‌گویند.»
شنیده‌ایم که خواب روزه‌دار هم عبادت است.
به عنوان مثال:
...عَنْ مَسْعَدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«نَوْمُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ وَ نَفَسُهُ تَسْبِیحٌ.»
الکافی، ج۴، ص۶۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«خواب روزه‌دار عبادت و نفس کشیدنش تسبیح است.»
اما آیا برای هر روزه‌داری؟
به حدیث زیر توجه کنید:
...عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«الصَّائِمُ فِی عِبَادَةٍ وَ إِنْ کَانَ عَلَى فِرَاشِهِ مَا لَمْ یَغْتَبْ مُسْلِماً.»
الکافی، ج۴، ص۶۴
امام صادق از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل فرموده‌اند:
«روزه‌دار (در هر حال) در عبادت است، حتی وقتی در رختخوابش است، (البته) تازمانی‌که غیبت مسلمانی را نکرده باشد.»
...عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
«مَنْ صَامَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْماً فِی شِدَّةِ الْحَرِّ فَأَصَابَهُ ظَمَأٌ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ أَلْفَ مَلَکٍ یَمْسَحُونَ وَجْهَهُ وَ یُبَشِّرُونَهُ حَتَّى إِذَا أَفْطَرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مَا أَطْیَبَ رِیحَکَ وَ رَوْحَکَ! مَلَائِکَتِی اشْهَدُوا أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُ.»
الکافی، ج۴، ص۶۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«هرکس در روزِ گرمی برای خداوند (عزّوجلّ) روزه بگیرد و دچار تشنگی شود،
خداوند هزار فرشته بر او می‌گمارد تا صورتش را نوازش کنند و به او مژده دهند، تازمانی‌که افطار کند، خداوند (عزّوجلّ) به او می‌فرماید:
چه بوی خوش و روح دلپذیری داری!
ای فرشتگان من! شاهد باشید که من او را آمرزیدم.»
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که می‌فرمودند:
«ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یَفْتَقِرَ.»
الکافی، ج۴، ص۵۳
«ضمانت می‌کنم کسی را که میانه‌روی می‌کند؛ فقیر نمی‌شود.»
میانه‌روی در خرج کردن، فقط به معنای «ولخرجی نکردن» نیست، بلکه رفتاری است میان افراط (ولخرجی) و تفریط (خساست). پس همان‌طور که بی‌حساب خرج کردن موجب فقیر شدن است، خرج نکردن (از روی «خساست» یا «ترس از فقر» یا...) هم موجب فقر است!
مؤید برای این ادعا، این حدیث از امام صادق (علیه‌السلام) است:
«إِنَّ السَّرَفَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ إِنَّ الْقَصْدَ یُورِثُ الْغِنَى.»
الکافی، ج۴، ص۵۳
«به‌راستی که اسراف؛ موجب فقر می‌شود و میانه‌روی؛ موجب بی‌نیازی.»
توضیح آن‌که: اسراف در عربی، به‌خلاف معنایش در فارسی، فقط به معنای ولخرجی و زیاده‌روی نیست، بلکه هم افراط را شامل می‌شود و هم تفریط را. پس هم ولخرجی موجب فقر است و هم خساست و خرج نکردن.
در این میان، این «میانه‌روی» است، که موجب بی‌نیازی است.
گاهی انسان با مطالعه برخی ادعیه و مناجات‌های اهل‌بیت (علیهم‌السلام) مشاهده می‌کند که ایشان علاوه بر این‌که شکرکننده و حمدکننده پروردگارشان هستند، اما از طرفی تضرّع‌های عجیب و غریبی به درگاه خداوند دارند و از آتش و عذاب پروردگار به شدت اظهار ترس و نگرانی می‌کنند.
آیا ایشان – نعوذ بالله – قصورات و تقصیراتی دارند؟ آیا تعارف و شکسته‌نفسی می‌کنند؟ آیا می‌خواهند به این ترتیب به ما آموزش دهند که چگونه با پروردگارمان مناجات کنیم؟
داستان چیست؟
...عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: ذَکَرْتُ لِلرِّضَا ع شَیْئاً فَقَالَ: «اصْبِرْ فَإِنِّی أَرْجُو أَنْ یَصْنَعَ اللَّهُ لَکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.» ثُمَّ قَالَ: «فَوَ اللَّهِ مَا أَخَّرَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِ مِنْ هَذِهِ الدُّنْیَا خَیْرٌ لَهُ مِمَّا عَجَّلَ لَهُ فِیهَا.» ثُمَّ صَغَّرَ الدُّنْیَا وَ قَالَ: «أَیُّ شَیْءٍ هِیَ؟» ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ صَاحِبَ النِّعْمَةِ عَلَى خَطَرٍ إِنَّهُ یَجِبُ عَلَیْهِ حُقُوقُ اللَّهِ فِیهَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَتَکُونُ عَلَیَّ النِّعَمُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَا أَزَالُ مِنْهَا عَلَى وَجَلٍ وَ حَرَّکَ یَدَهُ حَتَّى أَخْرُجَ مِنَ الْحُقُوقِ الَّتِی تَجِبُ لِلَّهِ عَلَیَّ فِیهَا.» فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْتَ فِی قَدْرِکَ تَخَافُ هَذَا؟! قَالَ: «نَعَمْ فَأَحْمَدُ رَبِّی عَلَى مَا مَنَّ بِهِ عَلَیَّ.»
الکافی، ج۳، ص۵۰۲
از بزنطی نقل شده است که گفت:
به امام رضا (علیه‌السلام) چیزی (از مشکلاتم) عرض کردم.
حضرت فرمودند:
«صبوری کن! من امیدوارم خداوند کارت را درست کند، إن‌شاءالله.»
سپس فرمودند:
«آن امور مؤمن که خداوند در دنیا به تأخیر می‌اندازد (تا در آخرت برایش جبران کند)، برای او بهتر است از آن‌چه در همین دنیا اجابت می‌کند.»
بعد حضرت دنیا را کوچک شمردند و فرمودند:
«مگر این دنیا چیست؟»
آن‌گاه فرمودند:
«به‌راستی کسی که نعمتی دارد، در معرض خطر است؛ چراکه حقوق خداوند به‌خاطر نعمتی که به او داده، بر او واجب می‌گردد.
به خدا قسم، نعمت‌هایی از جانب خداوند (عزّوجلّ) بر من ارزانی شده که من همواره در نگرانی هستم – (در این حین) حضرت دستشان را (به نشانه ترس) تکان می‌دادند – (این نگرانی ادامه دارد) تا زمانی که حقوقی که به‌واسطه نعمت‌های الهی بر من واجب است، از گردنم ساقط شود.»
بزنطی گوید: عرض کردم:
فدایتان شوم! شما با این قدر و منزلت، چنین می‌ترسید؟!
حضرت فرمودند:
«بله و من (البته) پروردگارم را به‌خاطر منتی که بر من نهاده است، حمد می‌کنم.»
پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
خداوند نعمت‌هایش را به طور مساوی میان بندگانش تقسیم نمی‌کند. به‌همین‌خاطر توقعی که در قبال این نعمت‌ها از بندگانش دارد و مسؤولیتی که بندگانش در قبال نعمت‌ها دارند، مساوی نیست.
هرکه نعمت بیشتری دارد، مسؤولیتش بیشتر است؛ یعنی باید پاسخ‌گو باشد از این نعمت‌ها چگونه استفاده کرده است و چه‌قدر بهره برده است.
وقتی پدری به یک پسرش ده‌میلیون و به پسر دیگرش صدمیلیون پول دهد تا یک سال با این سرمایه کار کنند و سود کسب کنند، مسلماً در آخر سال از کسی که سرمایه بیشتری داشته، توقع سود بیشتری دارد، تا کسی که سرمایه‌اش کمتر بوده.
اهل‌بیت (علیهم‌السلام) که دارایی‌شان بیش از بقیه است، مسؤولیتشان نیز در قبال این دارایی‌ها بیش از دیگران است.
به این توضیح، ترس فوق‌العاده ایشان از خداوند، گریه‌ها و تضرع‌هایشان به درگاه الهی و نیز شکر و حمد و ثنای فوق‌العاده‌شان نسبت به پروردگار، معنا می‌یابد.
مسلّم است؛ این حضرات که بندگان برگزیده پروردگار هستند، از تقصیرات و قصورات دور هستند، اما چون مانند همه انسان‌ها اختیار دارند و در معرض خطا هستند، همواره در این نگرانی قرار دارند.
اساساً اگر با این نگرانی‌ها همراه نباشند، شاید می‌شد به معصوم بودنشان شک کرد!
...عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع: «أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ سَمِعَ رَجُلًا یَقُولُ: إِنَّ الشَّحِیحَ أَغْدَرُ مِنَ الظَّالِمِ. فَقَالَ لَهُ: «کَذَبْتَ إِنَ الظَّالِمَ قَدْ یَتُوبُ وَ یَسْتَغْفِرُ وَ یَرُدُّ الظُّلَامَةَ عَلَى أَهْلِهَا وَ الشَّحِیحُ إِذَا شَحَّ مَنَعَ الزَّکَاةَ وَ الصَّدَقَةَ وَ صِلَةَ الرَّحِمِ وَ قِرَى الضَّیْفِ وَ النَّفَقَةَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ أَبْوَابَ الْبِرِّ وَ حَرَامٌ عَلَى الْجَنَّةِ أَنْ یَدْخُلَهَا شَحِیحٌ.»»
الکافی، ج۴، ص۴۴
از امام صادق از پدرانشان نقل شده است:
«روزی امیر مؤمنان (صلوات‌الله‌علیهم) شنیدند که مردی می‌گفت:
بخیلِ حریص، نسبت به ظالم رهاشده‌تر است (به اندازه او مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد.)
حضرت امیر به او فرمودند:
«دروغ است! به‌راستی که ظالم گاهی به سوی خدا باز می‌گردد و طلب بخشش می‌کند و آن‌چه به ظلم گرفته را به صاحبش بازمی‌گرداند،
اما بخیلِ حریص، هرگاه بخل ورزد، زکات و صدقه و صله رحم و مهمان‌داری و انفاق در راه خدا و کارهای نیک را ترک می‌کند
و بر بهشت حرام است که بخیلِ حریصی به آن وارد شود.»»
آقای «میم» از دوستان طلبه‌ام است.
مدتی است مواضعش نسبت به انقلاب و نظام تغییر کرده و می‌توان گفت رادیکال شده؛
- در انتخابات شرکت نمی‌کند،
- دائم از همه‌کس و همه‌چیز انتقاد می‌کند،
- از ظلم‌ها و خطاها و از تقصیرها و قصورها می‌گوید،
- می‌گوید حکومت آخوندی بهتر از این نمی‌شود، آقایان اشتباه کردند که انقلاب کردند و حالا جرأت ندارند بگویند غلط کردیم،
- می‌گوید وضع روزبه‌روز بدتر خواهد شد و...
آن‌شب در مورد مشکلات و ظلم‌ها، حرف‌هایی زده شد و من در این رابطه، بحثی نکردم؛
- نگفتم که تو فقط تاریکی‌ها را می‌بینی، این روشنی‌ها را هم ببین،
- نگفتم که خیلی از نقل‌قول‌ها و خبرهایی که می‌گویی، سانسورشده، یک‌طرفه و با عینک خودت و هم‌فکرانت است،
- نگفتم که تصور کن اگر انقلاب نمی‌شد، با همان فرمانی که داشتیم می‌رفتیم، وضع چه‌طور بود،
نگفتم؛ چون می‌دانستم این‌ها را بارها شنیده و برایش کلیشه‌ای و گوش‌ندادنی شده.
فقط گفتم هر حکومتی سر کار باشد، وضع، کم‌وبیش همین است. مشکل، فرهنگی و از متن جامعه است. آن رؤسا و مدیران هم یکی از ما هستند. (آقای «میم» تأیید کرد.)
گفتم به قول آن بزرگ: «ما همه فرعونیم، مصرهایمان کوچک و بزرگ است.» هرکس، هرجا که هست، آن‌قدر که سلطه و نفوذ دارد و آن‌قدر که دستش می‌رسد، ظلم می‌کند؛ راننده، کاسب، کارمند، کارفرما، پدر، مادر، برادرِ بزرگ‌تر و... (آقای «میم» با سر و زبان تأیید کرد.)
کات | چند دقیقه بعد...
بحث عوض شده بود؛
آقای «میم» از این گفت که برای امتحانات شفاهیِ درس خارج، سر درسی نرفته و با فلان استادِ درسِ خارج که با او آشناست، صحبت کرده و تأییدیه چهارسال را گرفته که در درس او شرکت می‌کرده.
(طلاب مقطع درس خارج، در درس استادی شرکت می‌کنند و آخر سال از آن استاد تأییدیه حضور در آن درس را می‌گیرند، تا بتوانند امتحان شفاهی دهند و از یک مقطع تحصیلی عبور کنند.)
کات | چند دقیقه بعد...
آقای «میم» گفت خانمم دارد دکترا می‌خواند و من چند مقاله به نام او نوشته‌ام، تا از آزمون جامع دکتری معاف شود.
(دانشجویان مقطع دکترا، پس از گذراندن واحدهای آموزشی، در آزمونی شرکت می‌کنند، تا بتوانند در صورت قبولی، پایان‌نامه بنویسند و مدرک دکترا بگیرند.)
خانم آقای «میم» شاغل است و ارتقاء مدرک، منجر به افزایش حقوقش می‌شود.
کات | پایان!
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پانوشت۱: چند ماجرای دیگر هم از این قبیل در ذهنم هست؛ این، ماجرای «ما»ست.
پانوشت۲: غرضم از این یادداشت، مُبرّا دانستن و عقل‌کل جا زدن خودم نبود. من هم فرعونی هستم، در قدوقواره خودم. قصدم این بود که به عمق مشکل هم نگاهی بیاندازیم.
