از امام صادق از پدرانشان از امیر مؤمنان از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهم) نقل شده‌است:
«إِذَا أَعْسَرَ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ وَ لِیَضْرِبْ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغِی مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ لَا یَغُمَّ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ.»
دعائم‌الإسلام، ج۲، ص۱۳
«هرگاه یکی از شما تنگ‌دست شد،
باید از خانه‌اش خارج شود،
راه بیفتد و با دقت (دنبال کسب‌وکار) بگردد،
از فضل خدا بخواهد،
و (با ماندن در خانه) خود و خانواده‌اش را غمگین نسازد.»
...فِی وَصِیَّةِ الْمُفَضَّلِ:
سمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ:
«لَا یَفْتَرِقُ رَجُلَانِ عَلَى الْهِجْرَانِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ أَحَدُهُمَا الْبَرَاءَةَ وَ اللَّعْنَةَ وَ رُبَّمَا اسْتَحَقَّ ذَلِکَ کِلَاهُمَا.»
فقَالَ لَهُ مُعَتِّبٌ:
جعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ هَذَا الظَّالِمُ فَمَا بَالُ الْمَظْلُومِ؟!
قالَ:
«لِأَنَّهُ لَا یَدْعُو أَخَاهُ إِلَى صِلَتِهِ وَ لَا یَتَغَامَسُ لَهُ عَنْ کَلَامِهِ.
سمِعْتُ أَبِی یَقُولُ:
«إِذَا تَنَازَعَ اثْنَانِ فَعَازَّ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ فَلْیَرْجِعِ الْمَظْلُومُ إِلَى صَاحِبِهِ حَتَّى یَقُولَ لِصَاحِبِهِ أَیْ أَخِی أَنَا الظَّالِمُ حَتَّى یَقْطَعَ الْهِجْرَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ صَاحِبِهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى حَکَمٌ عَدْلٌ یَأْخُذُ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ.»»
الکافی، ج۲، ص۳۴۴
در وصیت مفضّل‌بن‌عمر آمده‌است:
از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:
«هیچ‌گاه دو مرد با حالت قهر از هم جدا نمی‌شوند، مگر این‌که یکی از آن‌دو سزاوار برائت و لعنت (خداوند) باشد و چه‌بسا هردو آن‌ها سزاوار برائت و لعنت باشند.»
معتّب (یکی از اصحاب حضرت) به ایشان عرض کرد:
خداوند مرا فدایتان گرداند، (از میان آن‌دو) ظالم، سزاوار برائت و لعنت است، اما مظلوم دیگر چرا؟!
حضرت فرمودند:
«زیرا او برادرش را به برقراری رابطه دعوت نمی‌کند و از سخن (بد) او چشم‌پوشی نمی‌کند.
از پدرم (امام باقر علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:
«هرگاه دو نفر با هم درگیر شدند و یکی‌شان بر دیگری غلبه یافت، کسی که به او ظلم شده، باید نزد رفیق (ظالم)اش برود و به او بگوید: "ای برادر، من (به تو) ظلم کرده‌ام." تا قهر و جدایی میانشان برطرف شود؛ زیرا خداوند به‌راستی داور عادلی است که حق مظلوم را از ظالم می‌ستاند.»»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یُخْرِجُ الصَّدَقَةَ یُرِیدُ أَنْ یُعْطِیَهَا السَّائِلَ فَلَا یَجِدُهُ قَالَ:
«فَلْیُعْطِهَا غَیْرَهُ وَ لَا یَرُدَّهَا فِی مَالِهِ.»
تهذیب الأحکام، ج۹، ص۱۵۷
امام صادق (علیه‌السلام) درباره مردی که (از خانه) بیرون می‌رود تا به فقیری که کمک خواسته، کمک کند، اما او را پیدا نمی‌کند، فرمودند:
«آن‌چه می‌خواست بدهد را به (فقیر) دیگری دهد و به مالش برنگرداند.»
در مطلب پیشین، به توصیه اکید اهل بیت (علیهم‌السلام) به «کتمان حدیث و افشاء نکردن آن نزد نامحرمان» اشاره شد.
حال به سرانجام خطرناک بی‌توجهی به این توصیه توجه فرمایید:
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«مَا قَتَلَنَا مَنْ أَذَاعَ حَدِیثَنَا قَتْلَ خَطَإٍ وَ لَکنْ قَتَلَنَا قَتْلَ عَمْدٍ.»
الکافی، ج۲، ص۳۷۰
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«کسی که حدیث ما (اهل‌بیت) را افشاء کند، ما را به‌اشتباه نکشته‌است، بلکه به‌عمد کشته‌است!»
جالب است بدانید این مسئله در زمان پیامبران پیشین نیز سابقه داشته است.
به حدیث زیر توجه نمایید:
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ تَلَا هَذِهِ الآیةَ «ذلِک بِأَنَّهُمْ کانُوا یکفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یقْتُلُونَ النَّبِیینَ بِغَیرِ الْحَقِّ ذلِک بِما عَصَوْا وَ کانُوا یعْتَدُونَ» قَالَ:
«وَ اللَّهِ مَا قَتَلُوهُمْ بِأَیدِیهِمْ وَ لَا ضَرَبُوهُمْ بِأَسْیافِهِمْ وَ لَکنَّهُمْ سَمِعُوا أَحَادِیثَهُمْ فَأَذَاعُوهَا فَأُخِذُوا عَلَیهَا فَقُتِلُوا فَصَارَ قَتْلًا وَ اعْتِدَاءً وَ مَعْصِیةً.»
الکافی، ج۲، ص۳۷۱
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که این آیه را تلاوت کردند:
«(بنی‌اسرائیل ذلیل شدند و مورد خشم خداوند قرار گرفتند؛) به‌این‌خاطر که آیات خداوند را منکر شدند و پیامبران را به‌ناحق کشتند، به‌این‌خاطر که معصیت کردند و (از حدود) تجاوز کردند.» (بقره:61)
و فرمودند:
«به خدا قسم، آنان پیامبران را نه با دستانشان کشتند و نه با ضربه شمشیرهایشان، بلکه احادیث پیامبران را شنیدند و آن‌ها را افشاء کردند و به‌این‌ترتیب پیامبران دستگیر شدند و به قتل رسیدند. این کار موجب قتل، تجاوز (از حدود) و معصیت شد.»
کتمان احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام)[1] و بازگو نکردن آن‌ها برای نامحرمان، لازمه شرایط سخت تقیه بوده‌است. این کار، برای کم کردن حساسیت دشمنان و کج‌اندیشان انجام می‌شده‌است.
خفقان شدید پس از شهادت امام حسین، سخت‌ترین شرایط تقیه را برای امام سجاد (علیهماالسلام) و شیعیان فراهم کرده‌بود؛
...عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ ع قَالَ:
«وَدِدْتُ وَ اللَّهِ أَنِّی افْتَدَیتُ خَصْلَتَینِ فِی الشِّیعَةِ لَنَا بِبَعْضِ لَحْمِ سَاعِدِی النَّزَقَ وَ قِلَّةَ الْکتْمَان.»
الکافی، ج۲، ص۲۲۱
ابوحمزه ثمالی از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمودند:
«به خدا قسم، دوست دارم برای دو خصلتی در شیعیان ما هست، بخشی از گوشت ساعدم را فدیه[2] دهم (تا دیگر چنین نباشند)؛ شتاب‌زدگی و کم کتمان کردن.»
شرایط سخت تقیه، منحصر به عصر امام سجاد نبوده‌است، بلکه در طول عصر حضور، ادامه داشته‌است.
به نمونه‌ای از توصیه‌های اکید امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) به «کتمان حدیث» توجه فرمایید:
توصیه امام باقر به «کتمان حدیث»:
...عَنْ أَبِی عُبَیدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یقُولُ:
«وَ اللَّهِ إِنَّ أَحَبَّ أَصْحَابِی إِلَی أَوْرَعُهُمْ وَ أَفْقَهُهُمْ وَ أَکتَمُهُمْ لِحَدِیثِنَا.»
الکافی، ج۲، ص۲۲۳
ابوعبیده حذّاء گوید از امام باقر (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:
«به خدا قسم، محبوب‌ترین یارانم نزد من، پرهیزگارترین، فقیه‌ترین و کتمان‌کننده‌ترین آن‌ها نسبت به احادیث ماست.»
توصیه امام صادق به «کتمان حدیث»:
...عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ حَدِیثٍ کثِیرٍ. فَقَالَ: «هَلْ کتَمْتَ عَلَی شَیئاً قَطُّ؟» فَبَقِیتُ أَتَذَکرُ. فَلَمَّا رَأَی مَا بِی قَالَ: «أَمَّا مَا حَدَّثْتَ بِهِ أَصْحَابَک فَلَا بَأْسَ إِنَّمَا الْإِذَاعَةُ أَنْ تُحَدِّثَ بِهِ غَیرَ أَصْحَابِک.»
المحاسن، ج۱، ص۲۵۸
ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) درباره نقل فراوان حدیث سؤال کردم. حضرت فرمودند:
«آیا هرگز چیزی (از احادیث ما) را کتمان کرده‌ای؟»
درنگی کردم تا یادم بیاید. وقتی مرا در این حال دیدند، فرمودند:
«آن‌چه برای یارانت (که مورد اعتمادند) نقل کرده‌ای، اشکالی ندارد. مقصود از افشاء حدیث، این است که برای غیر یارانت نقل کنی.»
پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] مقصود از احادیث اهل بیت، مجموعه سخنان ایشان است، نه صِرفاً کلمات قصار یا فتواهای رسمی‌شان.
[2] فدیه: تاوان، غرامت، مالی که در قبال رهایی یک چیز (مثل آزاد کردن اسیر) یا جبران عملی فوت‌شده (مثل جبران برخی گناهان) پرداخت می‌شود. مقصود امام سجاد (علیه‌السلام) در این حدیث، آن است که «حاضرم جسمم را فدا کنم تا این دو خصلت در شیعیان نباشد.»
...قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
«إِذَا کَانَ الرَّجُلُ عَلَى عَمَلٍ فَلْیَدُمْ عَلَیْهِ سَنَةً ثُمَّ یَتَحَوَّلُ عَنْهُ إِنْ شَاءَ إِلَى غَیْرِهِ وَ ذَلِکَ أَنَّ لَیْلَةَ الْقَدْرِ یَکُونُ فِیهَا فِی عَامِهِ ذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَکُونَ.»
الکافی ، ج۲، ص۸۲
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«هرگاه مردی عملی (نیک) پیش می‌گیرد، باید یک سال بر آن مداومت ورزد، سپس اگر خواست، به عمل (نیک) دیگری بپردازد. زیرا شب قدر - که خداوند در آن هرچه بخواهد مقرر می‌کند - در آن یک سال واقع می‌شود.»
...قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
«إِیَّاکَ أَنْ تَفْرِضَ عَلَى نَفْسِکَ فَرِیضَةً فَتُفَارِقَهَا اثْنَیْ عَشَرَ هِلَالًا.»
الکافی، ج۲، ص۸۳
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«مبادا کاری را بر خود واجب گردانی و تا (پیش از) دوازده ماه از آن دست برداری.»
کانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یخْرُجُ فِی الْهَاجِرَةِ فِی الْحَاجَةِ قَدْ کفِیهَا یرِیدُ أَنْ یرَاهُ اللَّهُ تَعَالَی یتْعِبُ نَفْسَهُ فِی طَلَبِ الْحَلَالِ.
من‌لایحضره‌الفقیه، ج۳، ص۱۶۳
امام علی (علیه‌السلام) در زِلّ آفتاب برای برآوردن حاجتی که نیازی هم به آن نداشت، بیرون می‌رفت و قصدش این بود که خداوند او را ببیند که برای کسب روزی حلال، خود را به رنج می‌اندازد.
...رُوِی عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ یعْمَلُ فِی حَائِطٍ لَهُ فَقُلْنَا جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاک دَعْنَا نَعْمَلْ لَک أَوْ تَعْمَلْهُ الْغِلْمَانُ. قَالَ:
«لَا دَعُونِی فَإِنِّی أَشْتَهِی أَنْ یرَانِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَلُ بِیدِی وَ أَطْلُبُ الْحَلَالَ فِی أَذَی نَفْسِی.»
من‌لایحضره‌الفقیه، ج۳، ص۱۶۳
از فضل بن ابی‌قُرّه روایت شده‌است که گفت: حضور امام صادق (علیه‌السلام) رسیدیم، درحالی‌که ایشان در باغ خود کار می‌کردند. عرض کردیم: فدایتان شویم، اجازه دهید ما برای شما انجام دهیم یا غلامان انجام دهند. حضرت فرمودند:
«خیر، مرا به حال خود بگذارید؛ چراکه من خوش دارم خداوند (عزّوجلّ) مرا ببیند که با دست خودم کار می‌کنم و با رنج، روزی حلال کسب می‌کنم.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع:
«أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِنْ کَدِّ یَدِهِ.»
الکافی، ج۵، ص۷۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«به‌راستی امیر مؤمنان (علیه‌السلام) هزار بنده را از دست‌رنج خود (خرید و) آزاد کرد.»
...عَنْ عُبَیدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ:
«إِنَّ مِمَّا أَعَانَ اللَّهُ بِهِ عَلَی الْکذَّابِینَ النِّسْیانَ.»
الکافی، ج۲، ص۳۴۱
عبیدبن‌زراره گوید از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:
«به‌راستی از چیزهایی که خداوند به‌وسیله آن مردم را در برابر دروغ‌گویان یاری می‌رساند، «فراموشی» است.»
...عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلَیْنِ مِنْ أَصْحَابِنَا یَکُونُ بَیْنَهُمَا مُنَازَعَةٌ فِی دَیْنٍ أَوْ مِیرَاثٍ فَتَحَاکَمَا إِلَى السُّلْطَانِ أَوْ إِلَى الْقُضَاةِ أَ یَحِلُّ ذَلِکَ؟ فَقَالَ: «مَنْ تَحَاکَمَ إِلَى الطَّاغُوتِ فَحَکَمَ لَهُ فَإِنَّمَا یَأْخُذُ سُحْتاً وَ إِنْ کَانَ حَقُّهُ ثَابِتاً لِأَنَّهُ أَخَذَ بِحُکْمِ الطَّاغُوتِ وَ قَدْ أَمَرَ اللَّهُ أَنْ یُکْفَرَ بِهِ.» قُلْتُ: کَیْفَ یَصْنَعَانِ؟ قَالَ: «انْظُرُوا إِلَى مَنْ کَانَ مِنْکُمْ قَدْ رَوَى حَدِیثَنَا وَ نَظَرَ فِی حَلَالِنَا وَ حَرَامِنَا وَ عَرَفَ أَحْکَامَنَا فَارْضَوْا بِهِ حَکَماً فَإِنِّی قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَیْکُمْ حَاکِماً فَإِذَا حَکَمَ بِحُکْمِنَا فَلَمْ یَقْبَلْهُ مِنْهُ فَإِنَّمَا بِحُکْمِ اللَّهِ قَدِ اسْتَخَفَّ وَ عَلَیْنَا رَدَّ وَ الرَّادُّ عَلَیْنَا الرَّادُّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلَى حَدِّ الشِّرْکِ بِاللَّهِ.»
الکافی، ج۷، ص۴۱۲
عمربن‌حنظله گوید از امام صادق (علیه‌السلام) درباره دو نفر از اصحابشان که بر سر بدهی یا ارثیه اختلاف داشتند و شکایتشان را نزد سلطان وقت یا قاضی‌ها(ی او) برده‌بودند،[1] سؤال کردم که آیا (پولی که با قضاوت آن‌ها به یکی از آن‌دو می‌رسد) حلال است؟
حضرت فرمودند:
«هرکس شکایتش را نزد طاغوت[2] ببرد و حکم به نفع او صادر شود، پولی که به او می‌رسد، حرام است، هرچند واقعاً حق با او باشد؛ چراکه او حکم طاغوت را پذیرفته‌است، درحالی‌که خداوند دستور داده‌است به طاغوت کفر ورزیده شود.»[3]
عمربن‌حنظله گوید عرض کردم:
پس چه باید کنند؟
حضرت فرمودند:
«از میان خودتان کسی را که احادیث ما (اهل‌بیت علیهم‌السلام) را نقل می‌کند[4] و در حلال و حرام ما دقت دارد و احکام ما را می‌شناسد و چنین می‌پسندد که طبق آن حکم کند، برگزینید؛ که من او را میان شما حاکم قرار دادم. پس اگر مطابق حکم ما، حکم کند و شخصی آن را نپذیرد، به‌راستی که (آن شخص) حکم خداوند را کوچک شمرده و ما را نپذیرفته‌است و کسی که ما را نپذیرد، خدا را نپذیرفته‌است و چنین شخصی در مرز شرک به خداوند قرار دارد.»
پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] در آن زمان که حاکمان ظالم و غاصب حکم‌فرما بودند، قاضی‌ها نیز از جانب آنان نصب می‌شدند. این قُضات علاوه‌براین‌که طبق مذهب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) قضاوت نمی‌کردند، ازآنجاکه دست‌نشانده طاغوت بودند، قضاوتشان از جانب ایشان مشروعیت نداشت.
[2] طاغوت، کسی است که (در برابر خداوند) بسیار طغیان و سرکشی دارد.
[3] اشاره به آیه۶۰ سوره نساء: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ یُریدُونَ أَنْ یَتَحاکَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ یَکْفُرُوا بِهِ وَ یُریدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُضِلَّهُمْ ضَلالاً بَعیداً»
[4] مقصود، فقیه حدیث‌شناس است، نه هرکس که حدیث نقل کند؛ چراکه در گذشته نقل حدیث ضوابط خاصی داشت و به هرکسی اجازه نقل داده نمی‌شد.
الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: یَکُونُ الْمُؤْمِنُ بَخِیلًا؟ قَالَ: «نَعَمْ» قَالَ قُلْتُ: فَیَکُونُ جَبَاناً؟ قَالَ: «نَعَمْ» قُلْتُ: فَیَکُونُ کَذَّاباً؟ قَالَ: «لَا وَ لَا جَافِیاً.» ثُمَّ قَالَ: «یُجْبَلُ الْمُؤْمِنُ عَلَى کُلِّ طَبِیعَةٍ إِلَّا الْخِیَانَةَ وَ الْکَذِبَ.»
الإختصاص، ص۲۳۱
حسن‌بن‌محبوب گوید:
به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: مؤمن بخیل می‌شود؟
فرمودند: «بله»
عرض کردم: ترسو می‌شود؟
فرمودند: «بله»
عرض کردم: دروغگو می‌شود؟
فرمودند: «نه دروغگو می‌شود و نه بدقِلِق(ناسازگار)»
سپس فرمودند: «مؤمن به هر خلق‌وخویی متّصف می‌شود، جز "خیانت" و "دروغ".»
قالَ الصَّادِقُ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): «احْذَرُوا عَلَى شَبَابِکُمْ الْغُلَاةَ لَا یُفْسِدُونَهُمْ، فَإِنَّ الْغُلَاةَ شَرُّ خَلْقِ اللَّهِ، یُصَغِّرُونَ عَظَمَةَ اللَّهِ، وَ یَدَّعُونَ الرُّبُوبِیَّةَ لِعِبَادِ اللَّهِ، وَ اللَّهِ إِنَّ الْغُلَاةَ شَرٌّ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصارى وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا.»
ثُمَّ قَالَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): «إِلَیْنَا یَرْجِعُ الْغَالِی فَلَا نَقْبَلُهُ وَ بِنَا یَلْحَقُ الْمُقَصِّرُ فَنَقْبَلُهُ.»
فَقِیلَ لَهُ: کَیْفَ ذَلِکَ، یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ؟!
قَالَ: «لِأَنَّ الْغَالِیَ قَدِ اعْتَادَ تَرْکَ الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصِّیَامِ وَ الْحَجِّ، فَلَا یَقْدِرُ عَلَى تَرْکِ عَادَتِهِ، وَ عَلَى الرُّجُوعِ إِلَى طَاعَةِ اللَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ) أَبَداً، وَ إِنَّ الْمُقَصِّرُ إِذَا عَرَفَ عَمِلَ وَ أَطَاعَ.»
الأمالی (للطوسی)، ص۶۵۰
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«به‌شدت نسبت به جوانانتان هوش‌یار باشید که غُلُوکنندگان[*] آن‌ها را فاسد نکنند، چراکه غلوکنندگان بدترین مخلوقات خداوند هستند؛ عظمت خداوند را کوچک می‌شمارند و درمورد بندگان خداوند ادعای نبوت می‌کنند. به خدا قسم، غلوکنندگان بدتر از یهودیان و مسیحیان و مجوسان و مشرکان هستند.»
حضرت سپس فرمودند:
«وقتی غلوکننده به‌سوی ما بازمی‌گردد، او را نمی‌پذیریم، اما وقتی مقصّر (گناه‌کار) نزد ما می‌آید، او را می‌پذیریم.»
به حضرت عرض شد:
ای فرزند رسول خدا! چطور؟!
فرمودند:
«زیرا غلوکننده به ترک نماز و زکات و روزه و حج عادت کرده‌است و نمی‌تواند عادتش را ترک کند و به طاعت خداوند (عزّوجلّ) روی آورد، اما مقصّر (گناه‌کار)، اگر (حقیقت را) بشناسد، عمل می‌کند و (از خداوند) فرمان می‌برد.»
پاورقیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[*] غلوکنندگان (غالیان/ غُلات) کسانی بوده‌اند که در اعتقاد به مقام اهل بیت (علیهم‌السلام) افراط می‌کردند و در عمل به واجبات دینی تفریط؛ آنان از طرفی اهل بیت را به حد پیامبری یا خدایی می‌رساندند و از طرفی نماز و زکات و روزه و حج را به بهانه‌هایی ترک می‌کردند.
امروزه نیز برخی رسماً چنین اعتقادی دارند و برخی بی‌آن‌که جزء فرقه خاصی باشند، مانند غلوکنندگان می‌اندیشند و مانند آنان رفتار می‌کنند. این‌ها، امیدی به بازگشتشان نیست و نزد اهل بیت نیز جای‌گاهی ندارند.
...عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَخْبِرْنِی جُعِلْتُ فِدَاکَ لِمَ حَرَّمَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى الْخَمْرَ وَ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ؟
فقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى لَمْ یُحَرِّمْ ذَلِکَ عَلَى عِبَادِهِ وَ أَحَلَّ لَهُمْ سِوَاهُ رَغْبَةً مِنْهُ فِیمَا حَرَّمَ عَلَیْهِمْ وَ لَا زُهْداً فِیمَا أَحَلَّ لَهُمْ وَ لَکِنَّهُ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ عَلِمَ عَزَّ وَ جَلَّ مَا تَقُومُ بِهِ أَبْدَانُهُمْ وَ مَا یُصْلِحُهُمْ فَأَحَلَّهُ لَهُمْ وَ أَبَاحَهُ تَفَضُّلًا مِنْهُ عَلَیْهِمْ بِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِمَصْلَحَتِهِمْ وَ عَلِمَ مَا یَضُرُّهُمْ فَنَهَاهُمْ عَنْهُ وَ حَرَّمَهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ أَبَاحَهُ لِلْمُضْطَرِّ وَ أَحَلَّهُ لَهُ فِی الْوَقْتِ الَّذِی لَا یَقُومُ بَدَنُهُ إِلَّا بِهِ فَأَمَرَهُ أَنْ یَنَالَ مِنْهُ بِقَدْرِ الْبُلْغَةِ لَا غَیْرِ ذَلِکَ.»
ثمَّ قَالَ: «أَمَّا الْمَیْتَةُ فَإِنَّهُ لَا یُدْمِنُهَا أَحَدٌ إِلَّا ضَعُفَ بَدَنُهُ وَ نَحَلَ جِسْمُهُ وَ ذَهَبَتْ قُوَّتُهُ وَ انْقَطَعَ نَسْلُهُ وَ لَا یَمُوتُ آکِلُ الْمَیْتَةِ إِلَّا فَجْأَةً وَ أَمَّا الدَّمُ فَإِنَّهُ یُورِثُ آکِلَهُ الْمَاءَ الْأَصْفَرَ وَ یُبْخِرُ الْفَمَ وَ یُنَتِّنُ الرِّیحَ وَ یُسِیءُ الْخُلُقَ وَ یُورِثُ الْکَلَبَ وَ الْقَسْوَةَ فِی الْقَلْبِ وَ قِلَّةَ الرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَةِ حَتَّى لَا یُؤْمَنَ أَنْ یَقْتُلَ وَلَدَهُ وَ وَالِدَیْهِ وَ لَا یُؤْمَنَ عَلَى حَمِیمِهِ وَ لَا یُؤْمَنَ عَلَى مَنْ یَصْحَبُهُ وَ أَمَّا لَحْمُ الْخِنْزِیرِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَسَخَ قَوْماً فِی صُوَرٍ شَتَّى شِبْهِ الْخِنْزِیرِ وَ الْقِرْدِ وَ الدُّبِّ وَ مَا کَانَ مِنَ الْمُسُوخِ ثُمَّ نَهَى عَنْ أَکْلِهِ لِلْمَثُلَةِ لِکَیْلَا یَنْتَفِعَ النَّاسُ بِهَا وَ لَا یُسْتَخَفَّ بِعُقُوبَتِهَا وَ أَمَّا الْخَمْرُ فَإِنَّهُ حَرَّمَهَا لِفِعْلِهَا وَ لِفَسَادِهَا.»
و قَالَ: «مُدْمِنُ الْخَمْرِ کَعَابِدِ وَثَنٍ تُورِثُهُ الِارْتِعَاشَ وَ تَذْهَبُ بِنُورِهِ وَ تَهْدِمُ مُرُوءَتَهُ وَ تَحْمِلُهُ عَلَى أَنْ یَجْسُرَ عَلَى الْمَحَارِمِ مِنْ سَفْکِ الدِّمَاءِ وَ رُکُوبِ الزِّنَا فَلَا یُؤْمَنُ إِذَا سَکِرَ أَنْ یَثِبَ عَلَى حَرَمِهِ وَ هُوَ لَا یَعْقِلُ ذَلِکَ وَ الْخَمْرُ لَا یَزْدَادُ شَارِبُهَا إِلَّا کُلَّ سُوءٍ.»
الکافی، ج۶، ص۲۴۲
مفضّل بن عُمر گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم:
فدایتان شوم، مرا آگاه کنید که چرا خداوند شراب و مردار و خون و گوشت خوک را حرام کرده‌است؟
حضرت فرمودند:
«به‌راستی خداوند (سبحانه‌وتعالی) هرگز این‌ها را بر بندگانش حرام نکرده و دیگرچیزها را برایشان حلال نکرده، تا به چیزهای حرام رغبت یابند و چیزهای حلال را ترک کنند؛
بلکه خداوند مخلوقات را آفرید و دانست چه‌چیز بدن‌هایشان را نیرومند می‌سازد و چه‌چیز به صلاحشان است، پس از روی فضلی که بر آنان داشت، برای مصلحتشان، آن‌چیز را برایشان حلال نمود.
و دانست چه‌چیز به ضررشان است، پس آنان را از آن نهی کرد و آن را بر آنان حرام نمود.
سپس چیزهای حرام را برای کسی که مضطرّ (ناچار) است، مباح نمود و در زمانی که بدنش فقط با چیز حرام نیرو می‌گیرد، حلال فرمود و دستور داد به قدر نیاز کفایت کند، نه بیش‌تر.»
حضرت سپس فرمودند:
«اما «مردار» (گوشت حیوانی که ذبح نشده)؛ هیچ‌کس بر خوردن آن مداومت نکرد، مگر این‌که بدنش ضعیف شد و جسمش لاغر و بیمار گشت و نیرویش از بین رفت و نسلش قطع شد. و هیچ مردارخواری نمرد، مگر به مرگ ناگهانی.
اما «خون»؛ کسی که خون می‌خورد، دچار زردآب (سیروز کبدی) می‌شود و دهان و بدن را بدبو می‌کند و اخلاق را بد می‌سازد و موجب کَلَب (نوعی جنون) و سنگ‌دلی و نامهربانی و بی‌رحمی می‌شود. تاآن‌جاکه ایمن نیست از این‌که فرزندش و پدر و مادرش و دوست نزدیکش و هم‌نشینش را بکشد.
اما «گوشت خوک»؛ خداوند (تبارک‌وتعالی) قومی را به صورت‌های مختلفی مسخ نمود؛ شبیه خوک، میمون، خرس و... سپس (مردم را) به خاطر شباهتشان از خوردن آن‌ها نهی فرمود تا مردم از آن‌ها بهره نبرند و عقوبت آن‌ها را کوچک نشمارند.
اما «شراب»؛ خداوند آن را به‌خاطر آثارش و فسادی که ایجاد می‌کند، حرام کرده است. دائم الخمر، مانند بت‌پرست، دچار رعشه می‌شود و نور(وجود)ش از بین می‌رود و مردانگی‌اش نابود می‌گردد و او را به قتل و زنای محارم وامی‌دارد. پس وقتی مست شود، ایمن نیست از این‌که بی‌آن‌که بفمد به خانواده‌اش حمله کند. شراب برای خورنده‌اش فقط موجب شرّ می‌شود.»
...عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ:
«إِنَ الْعَبْدَ إِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً أُجِّلَ مِنْ غُدْوَةٍ إِلَى اللَّیْلِ فَإِنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ.»
الکافی، ج۲، ص۴۳۷
زرارة بن أعیَن گوید از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند:
«بنده، هرگاه گناهی مرتکب شود، از صبح تا شب به او مهلت داده می‌شود؛ اگر از خداوند طلب آمرزش کند، برایش نوشته نمی‌شود.»
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع:
«إِنَّمَا شِیعَتُنَا أَصْحَابُ الْأَرْبَعَةِ الْأَعْیُنِ عَیْنَانِ فِی الرَّأْسِ وَ عَیْنَانِ فِی الْقَلْبِ أَلَا وَ الْخَلَائِقُ کُلُّهُمْ کَذَلِکَ إِلَّا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَتَحَ أَبْصَارَکُمْ وَ أَعْمى أَبْصارَهُمْ.»
الکافی، ج۸، ص۲۱۵
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«شیعیان ما چهار چشم دارند؛ دو چشم در سر و دو چشم در قلب. آگاه باشید که همه‌ی خلائق چنین‌اند، اما خداوند (عزّوجلّ) چشمان شما را باز نموده‌است و چشمان آن‌ها را کور کرده‌است.»
پانوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
- آیا چشم دل ما هم باز است؟
- آیا ما هم از شیعیان محسوب می‌شویم؟
...عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ دَخَلَ قَرْیَةً فَأَصَابَ بِهَا لَحْماً لَمْ یَدْرِ أَ ذَکِیٌ هُوَ أَمْ مَیِّتٌ قَالَ:
«یَطْرَحُهُ عَلَى النَّارِ فَکُلُّ مَا انْقَبَضَ فَهُوَ ذَکِیٌّ وَ کُلُّ مَا انْبَسَطَ فَهُوَ مَیِّتٌ.»
الکافی، ج۶، ص۲۶۱
امام صادق (علیه‌السلام) درباره مردی که وارد آبادی‌ای شود و گوشتی به او رسد که نداند گوشت ذبح‌شده است یا مردار، فرمودند:
«آن را روی آتش بیاندازد، اگر گوشت منقبض شود و در هم برود، ذبح‌شده است و اگر منبسط شود و از هم باز شود، مردار است.»
...عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ آبَائِهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:
«إِنَّ الْمَعْصِیَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تَضُرَّ إِلَّا عَامِلَهَا، وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِیَةً وَ لَمْ یُغَیَّرْ عَلَیْهِ أَضَرَّتْ بِالْعَامَّةِ».
قرب الإسناد، ص۵۵
امام صادق از پدرانشان از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهم) نقل فرمودند:
«به‌راستی که معصیت، اگر بنده آن را مخفیانه انجام دهد، فقط به گناه‌کار آسیب می‌رساند،
و اگر آن را آشکارا انجام دهد و کسی او را باز ندارد، به عموم مردم آسیب می‌رساند»
...عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَیَعْتَذِرُ إِلَى عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ الْمُحْوِجِ فِی الدُّنْیَا کَمَا یَعْتَذِرُ الْأَخُ إِلَى أَخِیهِ فَیَقُولُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی مَا أَحْوَجْتُکَ فِی الدُّنْیَا مِنْ هَوَانٍ کَانَ بِکَ عَلَیَّ فَارْفَعْ هَذَا السَّجْفَ فَانْظُرْ إِلَى مَا عَوَّضْتُکَ مِنَ الدُّنْیَا قَالَ فَیَرْفَعُ فَیَقُولُ مَا ضَرَّنِی مَا مَنَعْتَنِی مَعَ مَا عَوَّضْتَنِی.»
الکافی، ج۲، ص۲۶۴
مفضل بن عمر از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده است:
«به‌راستی که خداوند (جلّ ثناؤُه) مانند برادری که از برادرش عذر می‌خواهد، از بنده‌ی مؤمنش که در دنیا نیازمند بوده، عذر می‌خواهد و می‌گوید:
«به عزت و جلالم قسم، من تو را در دنیا، به این دلیل که نزدم خوار بودی، نیازمندت نکردم. حال، پرده را کنار بزن و به آن‌چه به‌جای دنیا به تو داده‌ام، نگاه کن.»
پس بنده پرده را کنار می‌زند و می‌گوید:
«با این جای‌گزینی که به من داده‌ای، آن‌چه (در دنیا) از من دریغ داشته‌ای، به من ضرر نزده‌است.»»
...عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ وَ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سُئِلَ عَنِ الْمُؤْمِنِ یَقْتُلُ الْمُؤْمِنَ مُتَعَمِّداً أَ لَهُ تَوْبَةٌ. فَقَالَ: «إِنْ کَانَ قَتَلَهُ لِإِیمَانِهِ فَلَا تَوْبَةَ لَهُ وَ إِنْ کَانَ قَتَلَهُ لِغَضَبٍ أَوْ لِسَبَبِ شَیْءٍ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا فَإِنَّ تَوْبَتَهُ أَنْ یُقَادَ مِنْهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ عُلِمَ بِهِ انْطَلَقَ إِلَى أَوْلِیَاءِ الْمَقْتُولِ فَأَقَرَّ عِنْدَهُمْ بِقَتْلِ صَاحِبِهِمْ فَإِنْ عَفَوْا عَنْهُ فَلَمْ یَقْتُلُوهُ أَعْطَاهُمُ الدِّیَةَ وَ أَعْتَقَ نَسَمَةً وَ صَامَ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ وَ أَطْعَمَ سِتِّینَ مِسْکِیناً تَوْبَةً إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.»
الکافی، ج۷، ص۲۷۶
از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال شد اگر مؤمنی عمداً مؤمن دیگری را بکشد، آیا توبه دارد؟
حضرت فرمودند:
«اگر به خاطر ایمانش او را بکشد، توبه ندارد،
اما اگر او را از روی خشم یا با انگیزه‌ای دنیایی کشته‌باشد، توبه‌اش این است که قصاص شود،
و اگر او را نمی‌شناسند، خودش نزد اولیاء مقتول برود و نزدشان اعتراف کند که خویشاوند آن‌ها را کشته‌است؛
اگر او را بخشیدند و نکشتند، برای توبه به درگاه خداوند، دیه مقتول را بپردازد و اسیر (برده‌ای) را آزاد کند و دو ماه پشت‌سرهم روزه بگیرد و شصت مِسکین (فقیر زمین‌گیر) را غذا دهد.»
...قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
«یُسْأَلُ الْمَیِّتُ فِی قَبْرِهِ عَنْ خَمْسٍ عَنْ صَلَاتِهِ وَ زَکَاتِهِ وَ حَجِّهِ وَ صِیَامِهِ وَ وَلَایَتِهِ إِیَّانَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَتَقُولُ الْوَلَایَةُ مِنْ جَانِبِ الْقَبْرِ لِلْأَرْبَعِ مَا دَخَلَ فِیکُنَّ مِنْ نَقْصٍ فَعَلَیَّ تَمَامُهُ.»
الکافی، ج۳، ص۲۴۱
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«از مُرده، در قبرش، از پنج مسئله سؤال می‌شود؛ از نمازش، زکاتش، حجّش، روزه‌اش و ولایتش نسبت به ما اهل بیت.
آن‌گاه ولایت از گوشه‌ای از قبر، به چهارتای دیگر می‌گوید: هر نقصی در شما باشد، کامل کردنش با من!»
این پنج مسئله، به تصریح احادیث، بنیان‌های اصلی اسلام هستند و جالب است بدانید در آن احادیث نیز «ولایت اهل بیت علیهم‌السلام» مهمترین رکن معرفی شده‌است. به عنوان نمونه:
...عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:
«بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَةِ وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْءٍ کَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَةِ فَأَخَذَ النَّاسُ بِأَرْبَعٍ وَ تَرَکُوا هَذِهِ یَعْنِی الْوَلَایَةَ.»
الکافی، ج۲، ص۱۸
از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده‌است که فرمودند:
«اسلام بر پنج (پایه) استوار شده‌است؛ نماز، زکات، روزه، حج و ولایت.
هرگز برای چیزی مثل ولایت فریاد (دعوت) بر نیامده‌است، اما مردم آن چهارتا را گرفته‌اند و «ولایت» را رها کرده‌اند.»
