…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«مَا اصْطَحَبَ اثْنَانِ إِلَّا کَانَ أَعْظَمُهُمَا أَجْراً وَ أَحَبُّهُمَا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْفَقَهُمَا بِصَاحِبِهِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۹
از امام صادق، از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:
«هیچ‌گاه دو نفر با هم هم‌نشین نمی‌شوند، مگراین‌که از بین آن‌دو، کسی اجرش بیشتر است و نزد خداوند (عزّوجلّ) محبوب‌تر است که نسبت به همنشینش مدارا و هم‌راهیِ بیش‌تری داشته باشد.»
پیش‌تر در مورد «همسایه» احادیثی ذکر شده بود.
انسان در قبال همسایه‌اش وظایفی دارد و در صورتی که وظایف خود را در قبال همسایه‌اش انجام دهد، پاداش‌هایی دنیوی و اخروی خواهد داشت.
اما منظور از همسایه دقیقاً چیست؟
…عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:
«حَدُّ الْجِوَارِ أَرْبَعُونَ دَاراً مِنْ کُلِّ جَانِبٍ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۹
از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:
«محدوده‌ی همسایگی، (تا) چهل خانه است، از هر جهت؛ (چهل خانه) از مقابل، (چهل خانه) از پشت، (چهل خانه) از سمت راست و (چهل خانه) از سمت چپ.»
…عَنِ الْکَاهِلِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ: «إِنَّ یَعْقُوبَ ع لَمَّا ذَهَبَ مِنْهُ بِنْیَامِینُ نَادَى: «یَا رَبِّ أَ مَا تَرْحَمُنِی أَذْهَبْتَ عَیْنَیَّ وَ أَذْهَبْتَ ابْنَیَّ.» فَأَوْحَى اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى: «لَوْ أَمَتُّهُمَا لَأَحْیَیْتُهُمَا لَکَ حَتَّى أَجْمَعَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمَا وَ لَکِنْ تَذْکُرُ الشَّاةَ الَّتِی ذَبَحْتَهَا وَ شَوَیْتَهَا وَ أَکَلْتَ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ إِلَى جَانِبِکَ صَائِمٌ لَمْ تُنِلْهُ مِنْهَا شَیْئاً.»» وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى قَالَ: «فَکَانَ بَعْدَ ذَلِکَ یَعْقُوبُ ع یُنَادِی مُنَادِیهِ کُلَّ غَدَاةٍ مِنْ مَنْزِلِهِ عَلَى فَرْسَخٍ أَلَا مَنْ أَرَادَ الْغَدَاءَ فَلْیَأْتِ إِلَى یَعْقُوبَ وَ إِذَا أَمْسَى نَادَى أَلَا مَنْ أَرَادَ الْعَشَاءَ فَلْیَأْتِ إِلَى یَعْقُوبَ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۷
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«زمانی که بنیامین نیز از نزد یعقوب (علیه‌السلام) رفت (و از مصر بازنگشت،) یعقوب ندا داد:
«پروردگارا! به من رحم نمی‌کنی؟! (بیناییِ) دو چشمم را از من گرفتی، دو پسرم را نیز از من گرفتی!»
خداوند (تبارک‌وتعالی) وحی فرمود:
«اگر آن‌دو را میرانده باشم، قطعاً برایت زنده‌شان خواهم کرد، تا تو و آن‌دو را گرد هم آورم.
اما آن گوسفندی را به یاد آور که آن را ذبح کردی و بریان کردی و خوردی، درحالی‌که فلانی و فلانی در همسایگی‌ات روزه‌دار بودند و تو از آن غذا چیزی به آن‌ها ندادی!»»
در روایت دیگری از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«بعد از آن (وحی الهی)، هر روز صبح، ندادهنده‌ای از جانب حضرت یعقوب (علیه‌السلام) تا یک فرسخیِ خانه‌اش ندا می‌داد که: آگاه باشید! هرکس صبحانه می‌خواهد، نزد یعقوب بیاید و وقتی شب می‌شد، آن ندادهنده ندا می‌داد: آگاه باشید! هرکس شام می‌خواهد، نزد یعقوب آید.»
…عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«الْقَهْقَهَةُ مِنَ الشَّیْطَانِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«قهقهه[۱]، از [جانبِ] شیطان است.»[۲]
…عَنْ خَالِدِ بْنِ طَهْمَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:
«إِذَا قَهْقَهْتَ فَقُلْ حِینَ تَفْرُغُ: «اللَّهُمَّ لَا تَمْقُتْنِی».»
الکافی، ج۲، ص۶۶۴
از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:
«هرگاه قهقهه زدی، وقتی از آن فارغ شدی، بگو: «اللَّهُمَّ لَا تَمْقُتْنِی»؛ «خداوندا! بر من خشم مگیر!»»
…عَنِ الْحَسَنِ بْنِ کُلَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«ضَحِکُ الْمُؤْمِنِ تَبَسُّمٌ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«خنده‌ی مؤمن، تبسّم است.»
پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ
[۱] قهقهه: خنده‌ی بلند، طولانی و شدید.
[۲] به نظر می‌رسد قهقهه و خنده‌ی سرمستانه، از این جهت منسوب به شیطان است که از غفلت نشأت می‌گیرد و غفلت می‌زاید.
چنان‌چه پیش‌تر در مطلبی با عنوان «چرا هنگام عطسه، باید خداوند را یاد کرد؟» در توضیح این حدیث رضوی که «خمیازه از جانب شیطان است و عطسه از جانب خداوند (عزّوجلّ)» [الکافی، ج۲، ص۶۵۴] عرض شد که:
«عطسه، نشانه «سلامت» است و در مقابل؛ خمیازه، نشانه «کسالت» است. شیطان، دوست‌دار کسالت است؛ چراکه انسانِ کسل، نشاط عمل ندارد، حال عبادت ندارد، آمادگی فهم ندارد و از همه مهم‌تر: قلبش دچار «غفلت» است و از حالت «ذکر» دور است.»
…عَنْ عَنْبَسَةَ الْعَابِدِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ: «کَثْرَةُ الضَّحِکِ تَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«زیاد خندیدن، آبرو را می‌برد.»
…عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ وَ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ وَ ثَعْلَبَةَ رَفَعُوهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبِی جَعْفَرٍ أَوْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: «کَثْرَةُ الْمِزَاحِ تَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ کَثْرَةُ الضَّحِکِ تَمُجُّ الْإِیمَانَ مَجّاً.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۵
از امام باقر یا امام صادق یا هردوشان (علیهماالسلام) نقل شده است:
«زیاد شوخی کردن، آبرو را می‌برد و زیاد خندیدن، ایمان را به‌شدت (از انسان) دور می‌کند.»
…عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «کَثْرَةُ الضَّحِکِ تُمِیتُ الْقَلْبَ.» وَ قَالَ: «کَثْرَةُ الضَّحِکِ تَمِیثُ الدِّینَ کَمَا یَمِیثُ الْمَاءُ الْمِلْحَ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۴
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«زیاد خندیدن، قلب را می‌میراند.»
همچنین فرمودند:
«زیاد خندیدن، دین را ذوب می‌کند؛ چنان‌که آب، نمک را ذوب می‌کند.»
…عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ:
«کَانَ یَحْیَى بْنُ زَکَرِیَّا ع یَبْکِی وَ لَا یَضْحَکُ وَ کَانَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ ع یَضْحَکُ وَ یَبْکِی وَ کَانَ الَّذِی یَصْنَعُ عِیسَى ع أَفْضَلَ مِنَ الَّذِی کَانَ یَصْنَعُ یَحْیَى ع.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۵
از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده است:
«حضرت یحیی بن زکریا (علیهماالسلام)، گریه می‌کرد و نمی‌خندید.
حضرت عیسی بن مریم (علیهماالسلام)، می‌خندید و گریه می‌کرد.
کاری که حضرت عیسی می‌کرد، از کاری که حضرت یحیی می‌کرد، بهتر بود.»
…عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «إِیَّاکُمْ وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ مَهَابَةِ الرِّجَالِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۵
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«بپرهیزید از شوخی[*]؛ چراکه شوخی آبرو را می‌برد و هیبت مردان را از بین می‌برد.»
…عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع أَنَّهُ قَالَ فِی وَصِیَّةٍ لَهُ لِبَعْضِ وُلْدِهِ أَوْ قَالَ: قَالَ أَبِی لِبَعْضِ وُلْدِهِ: «إِیَّاکَ وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِنُورِ إِیمَانِکَ وَ یَسْتَخِفُّ بِمُرُوءَتِکَ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۵
از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده است که در وصیت خود به یکی از فرزندانشان فرمودند:
پدرم (امام صادق علیه‌السلام) به یکی از فرزندانش فرمودند:
«بپرهیز از شوخی؛ چراکه شوخی نور ایمانت را از بین می‌برد و از مردانگی‌ات می‌کاهد.»
…عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: «لَا تُمَارِ فَیَذْهَبَ بَهَاؤُکَ وَ لَا تُمَازِحْ فَیُجْتَرَأَ عَلَیْکَ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۵
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«(با دیگران) مِراء (بگومگو) نکن؛ چراکه ارزشت را از بین می‌برد
و (با دیگران) شوخی نکن؛ چراکه آنان را نسبت به تو جسور می‌کند.»
…عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: «إِیَّاکُمْ وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یَجُرُّ السَّخِیمَةَ وَ یُورِثُ الضَّغِینَةَ وَ هُوَ السَّبُّ الْأَصْغَرُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۴
از امام صادق، از امیرالمؤمنین (علیهماالسلام) نقل شده است:
«بپرهیزید از شوخی؛ چراکه شوخی موجب دشمنی می‌شود و کینه بر جای می‌گذارد.
شوخی همان دشنام کوچک است.»
پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ
[*] با توجه به مجموع روایات پیرامون شوخی، آن‌چه حضرت صادق (علیه‌السلام) از آن نهی فرموده‌اند، شوخی‌های نهی‌شده و مذموم است؛ «شوخی زیاد»، «شوخی زشت»، «شوخی توهین‌آمیز»، «شوخی جنسی»، «شوخی مستلزم حرام» و…
…عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ الرَّجُلُ یَکُونُ مَعَ الْقَوْمِ فَیَجْرِی بَیْنَهُمْ کَلَامٌ یَمْزَحُونَ وَ یَضْحَکُونَ. فَقَالَ: «لَا بَأْسَ مَا لَمْ یَکُنْ فَظَنَنْتُ أَنَّهُ عَنَى الْفُحْشَ.» ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ یَأْتِیهِ الْأَعْرَابِیُّ فَیُهْدِی لَهُ الْهَدِیَّةَ ثُمَّ یَقُولُ: مَکَانَهُ أَعْطِنَا ثَمَنَ هَدِیَّتِنَا فَیَضْحَکُ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ کَانَ إِذَا اغْتَمَّ یَقُولُ: «مَا فَعَلَ الْأَعْرَابِیُّ لَیْتَهُ أَتَانَا.»»
الکافی، ج۲، ص۶۶۳
از مُعمَّر بن خلّاد نقل شده است:
به امام کاظم (علیه‌السلام) عرض کردم:
فدایتان شوم! مردی همراه گروهی است و میانشان سخنی درمی‌گیرد؛ شوخی می‌کنند و می‌خندند. [اشکالی ندارد؟]
حضرت فرمودند:
«تا زمانی که احساس نکنی این شوخی‌ها فحش (حرف یا کار زشت) است، اشکالی ندارد.»
بعد فرمودند:
«گاهی یک اعرابی نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌آمد و هدیه‌ای به ایشان می‌داد. بعد می‌گفت: قیمتِ هدیه‌مان را بدهید! آن‌گاه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌خندیدند.
ایشان گاهی که غمگین می‌شدند، می‌فرمودند: «آن اعرابی چه کرد! کاش نزد ما می‌آمد.»»
…عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِیهِ دُعَابَةٌ.» قُلْتُ: وَ مَا الدُّعَابَةُ؟ قَالَ: «الْمِزَاحُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۳
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«هیچ مؤمنی نیست، مگراین‌که در [منشِ] او شوخی هست.»
…عَنْ یُونُسَ الشَّیْبَانِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: «کَیْفَ مُدَاعَبَةُ بَعْضِکُمْ بَعْضاً؟» قُلْتُ: قَلِیلٌ. قَالَ: «فَلَا تَفْعَلُوا فَإِنَّ الْمُدَاعَبَةَ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ وَ إِنَّکَ لَتُدْخِلُ بِهَا السُّرُورَ عَلَى أَخِیکَ وَ لَقَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُدَاعِبُ الرَّجُلَ یُرِیدُ أَنْ یَسُرَّهُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۳
از یونس شیبانی نقل شده است:
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«شوخی‌های شما با یک‌دیگر چه‌گونه است؟»
عرض کردم:
کم است.
حضرت فرمودند:
«چنین نکنید؛ چراکه شوخی از [مصادیقِ] حُسن‌خُلق است و تو باید با شوخی، برادر (مؤمن)ات را شاد کنی.
به‌راستی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با مردی شوخی می‌کرد تا او را شاد کند.»
…عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَکْثَرَ مَا یَجْلِسُ تُجَاهَ الْقِبْلَةِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۱
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بیشتر وقت‌ها رو به قبله می‌نشستند.»
…عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا دَخَلَ مَنْزِلًا قَعَدَ فِی أَدْنَى الْمَجْلِسِ إِلَیْهِ حِینَ یَدْخُلُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۲
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هرگاه وارد خانه‌ای می‌شدند، در بدو ورود، در نزدیک‌ترین جای (خالی برای) نشستن می‌نشستند.
…عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَجْلِسُ فِی بَیْتِهِ عِنْدَ بَابِ بَیْتِهِ قُبَالَةَ الْکَعْبَةِ.
الکافی، ج۲، ص۶۶۲
از حماد بن عثمان نقل شده است:
امام صادق (علیه‌السلام) را دیدم که در خانه (اتاق)شان، کنار درب خانه (اتاق) و رو به کعبه می‌نشستند.
…عَنْ أَبِی سُلَیْمَانَ الزَّاهِدِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «مَنْ رَضِیَ بِدُونِ التَّشَرُّفِ مِنَ الْمَجْلِسِ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَلَائِکَتُهُ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ حَتَّى یَقُومَ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۱
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«کسی که راضی باشد به این‌که پایین مجلس بنشیند، خداوند (عزّوجلّ) و فرشتگانش تا زمانی که (از جایش) برخیزد، پیوسته بر او درود می‌فرستند.»
…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«مَنْ عَرَضَ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ الْمُتَکَلِّمِ فِی حَدِیثِهِ فَکَأَنَّمَا خَدَشَ وَجْهَهُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۰
از امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:
«هرکس در میان سخن برادر مسلمانش که در حال سخن گفتن است بپرد، مانند این است که به صورتش خنج زده باشد!»
…عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«إِذَا کَانَ الْقَوْمُ ثَلَاثَةً فَلَا یَتَنَاجَى مِنْهُمُ اثْنَانِ دُونَ صَاحِبِهِمَا فَإِنَّ فِی ذَلِکَ مَا یَحْزُنُهُ وَ یُؤْذِیهِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۰
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«هرگاه گروهی از شما سه نفر بودید، مبادا دو نفر از آن‌ها بدون دیگری با هم نجوا کنند (درِگوشی سخن بگویند)؛
چراکه این کار موجب غمگین شدن و آزار دیدنِ نفر سوم می‌شود.»
پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ
طبیعی است که در یک جمع خلوتِ سه‌نفره، اگر دو نفر در گوشِ هم نجوا کنند، نفر سوم تک می‌افتد و به او احساس ناراحتی دست می‌دهد و آزرده می‌شود. اگر تعداد، بالاتر باشد و نفر سوم بتواند با نفر چهارمی صحبت کند، میزان این آزردگی کم خواهد شد یا اصلاً رخ نمی‌دهد.
اما با توجه به این‌که ملاکِ نهی از این‌کار، ناراحتی و آزارگیِ دیگران بیان شده است، شاید بتوان نتیجه گرفت که در جمع‌های بیش از سه نفر نیز اگر شرایط طوری باشد که درِ گوشی صحبت کردنِ گروهی، موجب ناراحتی و اذیت دیگران شود، باز هم باید از این‌کار پرهیز نمود.
یکی از مصادیق امانت‌داری، رعایت امانت در مورد صحبت‌هایی است که در جلسات، نشست‌ها و دیدارهای خصوصی مطرح می‌شوند.
میان بعضی متدیّنین، بر اساس نصوص دینی، این عبارت عربی اصطلاح شده است که: «المجالسُ بالأمانة»؛ «سخنان مطرح‌شده در جلسه‌ها، امانت هستند.»
اما آیا هر حرفی که در جلسات و دیدارها بیان می‌شود امانت است و نمی‌توان برای دیگران نقل کرد؟
امام صادق (علیه‌السلام) در حدیثی شرایط این قانون را ذکر فرموده‌اند…
…عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
«الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یُحَدِّثَ بِحَدِیثٍ یَکْتُمُهُ صَاحِبُهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ ثِقَةً أَوْ ذِکْراً لَهُ بِخَیْرٍ.»
الکافی، ج۲، ص۶۶۰
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«[سخنان مطرح‌شده در] مجالس، امانت است
و هیچ‌کس نباید سخنی که همنشینش کتمان (پنهان) می‌کند را (برای دیگران) نقل کند،
مگر با اجازه‌ی او باشد،
مگراین‌که به شخصِ مورد اعتمادی بگوید یا آن سخن، ذکر خیرِ گوینده‌اش باشد.»
پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ
از حدیث مذکور می‌توان نتایج ذیل را برداشت کرد:
(۱) نقل کردنِ سخنی که گوینده‌اش آن را کتمان می‌کند و پنهان می‌دارد، از مصادیق «خیانت در امانت» است و ممنوع می‌باشد.
(۲) همان سخنی که گوینده‌اش آن را پنهان می‌کند، با اجازه‌ی خودش امکان نقل دارد.
(۳) اگر از گوینده اجازه هم نگرفته باشیم، در دو صورت اجازه نقل داریم:
الف: فردی که آن سخن را به او می‌گوییم، مورد اعتماد باشد؛ چراکه گوینده آن سخن را از ترس چیزی کتمان می‌کرد و کسی که از این جهت مورد اعتماد و امن باشد، گفتن آن سخن مکتوم اشکالی ندارد.
ب: بیان آن سخن، ذکر خیر گوینده‌اش باشد و احتمالاً گوینده از روی تواضع می‌خواسته آن را پنهان دارد.
…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «إِنَّ مِنْ حَقِّ الدَّاخِلِ عَلَى أَهْلِ الْبَیْتِ أَنْ یَمْشُوا مَعَهُ هُنَیْئَةً إِذَا دَخَلَ وَ إِذَا خَرَجَ.» وَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ فِی بَیْتِهِ فَهُوَ أَمِیرٌ عَلَیْهِ حَتَّى یَخْرُجَ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۹
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند:
«از جمله حقوق کسی که به خانه‌ای وارد شده است، بر اهالی آن خانه، این است که هنگام ورود و هنگام خروج، کمی او را هم‌راهی کنند.»
ایشان همچنین فرمودند:
«هرگاه یکی از شما وارد خانه‌ی برادر مسلمانش شود، او (مهمان) امیرِ (امرکننده و دستوردهنده‌ی به) او (میزبان) است، تا زمانی که (از خانه‌اش) خارج شود.»
…عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ:
«مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالُ ذِی الشَّیْبَةِ الْمُسْلِمِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۸
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«از (مصادیقِ) احترام به خداوند (عزّوجلّ)، احترام به سپیدموی مسلمان است.»
…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«مَنْ عَرَفَ فَضْلَ کَبِیرٍ لِسِنِّهِ فَوَقَّرَهُ آمَنَهُ اللَّهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۸
از امام صادق، از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است:
«هرکس فضیلت شخص کهن‌سال را به‌واسطه سنّش بداند و به او احترام بگذارد، خداوند او را از وحشت روز قیامت ایمن می‌دارد.»
…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«مَنْ وَقَّرَ ذَا شَیْبَةٍ فِی الْإِسْلَامِ آمَنَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۸
از امام صادق، از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است:
«هرکس به کسی که مویش را در اسلام سفید کرده است، احترام بگذارد، خداوند (عزّوجلّ) او را از وحشت روز قیامت ایمن می‌دارد.»
…عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
«مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالُ الْمُؤْمِنِ ذِی الشَّیْبَةِ وَ مَنْ أَکْرَمَ مُؤْمِناً فَبِکَرَامَةِ اللَّهِ بَدَأَ وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِمُؤْمِنٍ ذِی شَیْبَةٍ أَرْسَلَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَنْ یَسْتَخِفُّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۸
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«از (مصادیقِ) احترام به خداوند (عزّوجلّ)، احترام به مؤمنِ سپیدموی است.
هرکس مؤمنی را گرامی دارد، گرامی‌داشت خداوند را آغاز کرده است [و خداوند پاسخش را خواهد داد]
و هرکس مؤمنِ سپیدمویی را سبُک گرداند، خداوند پیش از مرگش، (مأموری را) به سویش می‌فرستد تا او را سبک گرداند (تحقیر کند.)»
پاسخ دادن به عطسه با اذکاری مثل «یرحمک الله» لازم است.
اما گاهی شخصی به عطسه‌کردن می‌افتد و چندین عطسه پشت‌سرهم می‌کند.
در این مواقع تکرار آن پاسخ، ملال‌آور و خنده‌دار می‌شود.
اهل‌بیت برای این تعداد هم حدی مشخص کرده‌اند…
…عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:
«إِذَا عَطَسَ الرَّجُلُ ثَلَاثاً فَسَمِّتْهُ ثُمَّ اتْرُکْهُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۷
از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:
«هرگاه انسان سه‌بار عطسه کرد، با ذکری پاسخش را بده. سپس (برای عطسه‌های بیشتر) این پاسخ‌دادن را ترک کن.»
...عَنْ وَهْبٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ عَلِیّاً ع قَالَ: «یُسَمَّتُ الْعَاطِسُ ثَلَاثاً فَمَا فَوْقَهَا فَهُوَ رِیحٌ.» وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ: «أَنَّهُ إِنْ زَادَ الْعَاطِسُ عَلَى ثَلَاثٍ قِیلَ لَهُ شَفَاکَ اللَّهُ لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ عِلَّةٍ.»
الخصال، ج۱، ص۱۲۷
از امام صادق، از پدرشان امام باقر، از امام علی (علیهم‌السلام) نقل شده است:
«به عطسه‌کننده تا سه بار با ذکر پاسخ داده می‌شود و چیزی که موجب این عطسه شده است، باد (هوا) است.»
در حدیث دیگری نقل شده است:
«اگر عطسه‌کننده بیش از سه عطسه کرد، به او گفته می‌شود: «خدا شفایت دهد.»؛ زیرا این عطسه (بیشتر از سه‌تا) از بیماری است.»
بعضی از مردم، هنگام عطسه می‌گویند: «صبر آمد» و از ادامه سخنی که آغاز کرده‌اند یا از انجام کاری که قصد انجامش را دارند، خودداری می‌ورزند.
اما جالب است بدانید در احادیث، عطسه کردن هنگام سخن گفتن، نشانه چیز دیگری دانسته شده است…
…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«إِذَا کَانَ الرَّجُلُ یَتَحَدَّثُ بِحَدِیثٍ فَعَطَسَ عَاطِسٌ فَهُوَ شَاهِدُ حَقٍّ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۷
از امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:
«هرگاه انسان سخنی می‌گوید و آن‌گاه عطسهای می‌کند، این عطسه، شاهدی بر حقیقتِ (سخن او) است.»
…عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
«تَصْدِیقُ الْحَدِیثِ عِنْدَ الْعُطَاسِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۷
از امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:
«تصدیق (تأییدِ راستیِ) سخن، هنگام عطسه کردن است.»
…عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: «مَنْ قَالَ إِذَا عَطَسَ «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» عَلَى کُلِّ حَالٍ لَمْ یَجِدْ وَجَعَ الْأُذُنَیْنِ وَ الْأَضْرَاسِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۵
از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است:
«کسی که هنگام عطسه کردن، در هر حالتی (که بود،) بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»، هرگز دچار درد گوش و دندان نمی‌شود.»
…عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ فِی وَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ وَجَعِ الْآذَانِ: «إِذَا سَمِعْتُمْ مَنْ یَعْطِسُ فَابْدَءُوهُ بِالْحَمْدِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۶
نقل شده است که امام صادق (علیه‌السلام) در مورد [پیش‌گیری از] درد گوش و درد دندان فرمودند:
«هرگاه شنیدید کسی عطسه کرد، شما اول به او بگویید: «الحمد لله».»
…عَنْ أَبِی أُسَامَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: «مَنْ سَمِعَ عَطْسَةً فَحَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلَّى عَلَى النَّبِیِّ ص وَ أَهْلِ بَیْتِهِ لَمْ یَشْتَکِ عَیْنَیْهِ وَ لَا ضِرْسَهُ.» ثُمَّ قَالَ: «إِنْ سَمِعْتَهَا فَقُلْهَا وَ إِنْ کَانَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ الْبَحْرُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۶
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«کسی که صدای عطسهای را بشنود و خداوند (عزّوجلّ) را حمد کند و بر پیامبر و اهل‌بیتش (صلوات‌الله‌علیهم) صلوات فرستد، هرگز دچار بیماری (دردِ) چشم و دندان نمی‌شود.»
بعد، حضرت فرمودند:
«اگر صدای عطسه را شنیدی، این را بگو، حتی اگر میان تو و عطسه‌کننده دریایی فاصله بود.»
…عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «إِذَا عَطَسَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ ثُمَّ سَکَتَ لِعِلَّةٍ تَکُونُ بِهِ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ عَنْهُ: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» فَإِنْ قَالَ: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ: «یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ».» قَالَ: وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «الْعُطَاسُ لِلْمَرِیضِ دَلِیلُ الْعَافِیَةِ وَ رَاحَةٌ لِلْبَدَنِ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۶
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند:
«هرگاه شخص مسلمانی عطسه کند و به‌دلیل مانعی که دارد، سکوت کند (نتواند خودش الحمدلله گوید)، فرشتگان از جانب او می‌گویند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»
و اگر خودش بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»، فرشتگان می‌گویند: «یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ».»
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) همچنین فرمودند:
«عطسه کردن برای مریض، نشانه‌ی سلامتی و آسایش بدن است.»
…عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: «الْعُطَاسُ یَنْفَعُ فِی الْبَدَنِ کُلِّهِ مَا لَمْ یَزِدْ عَلَى الثَّلَاثِ فَإِذَا زَادَ عَلَى الثَّلَاثِ فَهُوَ دَاءٌ وَ سُقْمٌ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۶
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:
«عطسه کردن، به تمام (اعضای) بدن سود می‌رساند، البته تا زمانی که از سه تا بیشتر نشود.
اما هرگاه از سه تا بیشتر شد، (نشانه‌ی) درد و بیماری است.»
…عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَوَاهُ عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْعَامَّةِ قَالَ: کُنْتُ أُجَالِسُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَلَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ مَجْلِساً أَنْبَلَ مِنْ مَجَالِسِهِ قَالَ: فَقَالَ لِی ذَاتَ یَوْمٍ: «مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ الْعَطْسَةُ؟» فَقُلْتُ: مِنَ الْأَنْفِ. فَقَالَ لِی: «أَصَبْتَ الْخَطَأَ.» فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ؟ فَقَالَ: «مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ کَمَا أَنَّ النُّطْفَةَ تَخْرُجُ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ وَ مَخْرَجُهَا مِنَ الْإِحْلِیلِ.» ثُمَّ قَالَ: «أَ مَا رَأَیْتَ الْإِنْسَانَ إِذَا عَطَسَ نُفِضَ أَعْضَاؤُهُ وَ صَاحِبُ الْعَطْسَةِ یَأْمَنُ الْمَوْتَ سَبْعَةَ أَیَّامٍ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۷
یکی از اصحاب از مردی از عامه (اهل‌سنت) نقل کرده است:
من در جلسات امام صادق (علیه‌السلام) شرکت می‌کردم و به خدا قسم، جلسه‌ای گران‌مایه‌تر از جلسات ایشان ندیده‌ام.
روزی ایشان به من فرمودند:
«عطسه از کجا خارج می‌شود.»
عرض کردم:
از بینی.
فرمودند:
«اشتباه کردی.»
عرض کردم:
فدایتان شوم، پس از کجا خارج می‌شود.
فرمودند:
«از تمام (اعضای) بدن؛ همان‌طور که نطفه نیز از تمام بدن خارج می‌شود، هرچند محل خروج آن شکاف آلت مرد است.»
سپس فرمودند:
«مگر ندیده‌ای که انسان وقتی عطسه می‌کند، (تمام) اعضای بدنش تکان می‌خورد و عطسه‌کننده تا هفت روز از مرگ در امان است؟»
…عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع: «نِعْمَ الشَّیْءُ الْعَطْسَةُ تَنْفَعُ فِی الْجَسَدِ وَ تُذَکِّرُ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.» قُلْتُ: إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً یَقُولُونَ لَیْسَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص فِی الْعَطْسَةِ نَصِیبٌ. فَقَالَ: «إِنْ کَانُوا کَاذِبِینَ فَلَا نَالَهُمْ شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ ص.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۴
از جابر بن یزید جُعفی نقل شده است:
امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند:
«چه خوب چیزی است عطسه؛ به بدن سود می‌رساند و خداوند (عزّوجلّ) را به یاد می‌آورد.»
عرض کردم:
گروهی از ما هستند که می‌گویند: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بهره‌ای از عطسه نداشتند (عطسه نمی‌کردند.)
حضرت فرمودند:
«اگر دروغ بگویند، شفاعت حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به ایشان نمی‌رسد.»
…عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: عَطَسَ رَجُلٌ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ ع فَقَالَ: «الْحَمْدُ لِلَّهِ» فَلَمْ یُسَمِّتْهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ قَالَ: «نَقَصَنَا حَقَّنَا.» ثُمَّ قَالَ: «إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ فَلْیَقُلِ «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ».» قَالَ: فَقَالَ الرَّجُلُ فَسَمَّتَهُ أَبُو جَعْفَرٍ.
الکافی، ج۲، ص۶۵۴
از یکی از اصحاب نقل شده است:
مردی نزد امام باقر (علیه‌السلام) عطسه کرد و گفت: «الحمد لله».
امام باقر (علیه‌السلام) [با آنکه جواب ذکرش واجب است] در پاسخ، ذکری نفرمودند و فرمودند:
«از حق ما (اهل‌بیت) کاستی!»
بعد فرمودند:
«هرگاه یکی از شما عطسه کرد، بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ».»
آن مرد این ذکر را گفت و امام باقر (علیه‌السلام، نیز در پاسخ) ذکری فرمودند.
…عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع: إِنَّ النَّاسَ یَکْرَهُونَ الصَّلَاةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی ثَلَاثَةِ مَوَاطِنَ عِنْدَ الْعَطْسَةِ وَ عِنْدَ الذَّبِیحَةِ وَ عِنْدَ الْجِمَاعِ. فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع: «مَا لَهُمْ وَیْلَهُمْ نَافَقُوا لَعَنَهُمُ اللَّهُ.»
الکافی، ج۲، ص۶۵۵
از فُضیل بن یَسار نقل شده است:
به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کردم:
مردم در سه موقعیت خوششان نمی‌آید از این صلوات بر حضرت محمد و آل او (صلوات‌الله‌علیهم) صلوات بفرستند؛ هنگام عطسه کردن، هنگام ذبح کردن و هنگام همبستری.
امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند:
«آنان را چه شده است؟! وای بر آنان! نفاق می‌ورزند! خدا لعنتشان کند.»
